Törkiyädän yärdämnär 14

Çit ildä yäşäwçe törkilär häm tuğandaş cämğiyätlär räislege tarafınnan birelüçe stipendiyalärgä qızıqsınu könnän-kön arta bara. Törkiyäneñ dönyanıñ iñ yaxşı uquçıların niçek itep üzenä cälep itüe xaqında “Qızılay” yärdäm oyışmasınıñ matbuğat kinäşçese Sälahattin Bostannıñ añlatmasın täqdim itäbez.

“Zur däwlät niçek barlıqqa kilä?” Bu soraw qaywaqıt kön tärtibenä kilä. Qayçaq ta fänni eşçänleklärgä tema bula. Zur däwlät bulunıñ törle yağı bar. Qayberse iqtisadi böyeklekkä ähämiyät birä, qayberse xärbi böyeklekne möhim kürä. Qayberläre tarixqa basım yasıy.

Yaña çor däwlätlärenä tügel, tsivilizatsiyalärenä küz salğanda bu sorawğa bälki tağın da ciñel cawap taba alırbız. Tsivilizatsiyane qorğan qawemnär ul waqıttağı intellektual' keşelären, fiker iyälären, sänğatçelären üzlärenä cälep itä. Şul räweşle tsivilizatsiya qoralar häm tsivilizatsiyaläreneñ üzixtiyari yaqlawçıların üsteralär. Ber waqıt Qıtay tsivilizatsiyase bar dönya mädäniyäten, sänğaten bilgeli, ber waqıt grek tsivilizatsiyase dä çınğa aşıra monı. Ozaq waqıt Ğosmanlı tsivilizatsiyase dönyanıñ barlıq fiker iyäläre, sänğatçeläre kilep, äsär qaldırırğa telägän tsivilizatsiya bula. Bar dönyağa tanılğan rässamnar Ğosmanlı sarayında äsärlär icat itä, padişahlar alarğa xezmät xaqı tüläp bara. Bügenge köndä Amerikada urın aluçı Bäysezlek häykäle Ğosmanlı imperatorlığı öçen yasalğan bula. İstanbulda Galatanı uzar öçen küper proyektları täqdim itelä padişahlarğa. Xärbi texnologiya başta Ğosmanlığa kilä.

Bügenge köndä Amerika Quşma Ştatları dönyanıñ aqıllı keşelären üzenä cälep itkän wazğiyättä. Hind keşese informatika ölkäsendä qamilläşü öçen Amerikağa yul tota, läkin üzennän kübräk Amerikanıñ informatika tarmağın üsterä. Törek meditsina belgeçe laboratoriya eşçänlekläre öçen AQŞqa barıp, anda yaña açışlar yasıy. Bu Amerikanıñ intellektual' berekmäseneñ dönyada xuca buluın añlata.

Törkiyä şaqtıy ölkädä kiçergän üzgäreşne bu ölkädä dä kiçerä başlıy. Ğosmanlıdan soñ üzenä cälep itmi başlağan Törkiyä qabat zıyalılarnı üzenä tarta başlıy. Dönyadağı alğarışlarnı öyränü öçen Awrupada şaqtıy ilgä uquçı cibärüçe Törkiyä xäzer isä uquçı yäşlär saylawçı illär arasında urın alıp tora.

Törkiyädä küp sandağı oyışma häm qorılış uquçı yäşlärgä birgän stipendiyalär ber waqıt Çit ildä yäşäwçe törkilär häm tuğandaş cämğiyätlär räislegendä berläşterelä. Barlıqqa kilgän kürsätkeçlär isä çınnan da Törkiyäneñ cälep itü üzäge buluın isbatlıy. Dönyanıñ här poçmağınnan stipendiya möräcäğatläre yasala Törkiyägä. Oyışmadan yasalğan açıqlawğa kürä xalıqara student xäräkätendä dönyada berençe urınnarda bulğan Amerika Quşma Ştatları, Angliya, Kanada kebek illärdän soñ Törkiyä yasağan adımnarı belän dönyanıñ här poçmağınnan uquçı yäşlärne üzenä cälep itä başladı. Oyışma 2016nçı yılğı stipendiya möräcäğatlären 29nçı fevral könne başlattı. Stipendiya alırğa xaq qazanğan studentlarğa meñ 200 törek lirasına qadär çıqqan miqdarlarda aqça tülänäçäk. Ayıruça bu uquçılar 1 yıl tüläwsez törekçä belem dä ala alaçaq. Soñınnan isä universitetlarğa urnaştırılaçaq. Studentlarnıñ Törkiyägä kilgändä häm tuğan yaqlarına qaytqanda oçqıç biletları, tulay toraq ixtıyacları, sälamätlek straxovkaları da Törkiyä tarafınnan qanäğatländerelä. 2016nçı yılnıñ stipendiya möräcäğatlär sanı älegä açıqlanmadı, läkin 2015nçe yılğı möräcäğatlär Törkiyäneñ cälep itü üzäge buluın isbatlıy.

Törkiyädä yaqınça 70 meñ çit il uquçı yäşlär belem ala. Alarnıñ 15 meñenä isä Töriyä tarafınnan stipendiya tülänä. 2015nçe yılda stipendiya öçen 182 ildän möräcäğat yasaldı. Dönyada tanılğan 200 tiräse däwlätneñ buluın uylağanda barlıq illärdän diyärlek uquçı yäşlär belem alu öçen Törkiyägä kilergä teli. Törkiyädäge stipendiyalär öçen 2011nçe yılda 8 meñ möräcäğat yasalğan ide. Bu kürsätkeç uzğan yılnı 95 meñgä citte. Räsmi zatlarğa kürä bıyıl bu san tağın da artaçaq.

Tsivilizatsiya üzenä tartıp toruçı magnit kebekter. Bügenge köndä Kolumbiya, Filippinnar, İspaniya, Qıtaydan yöz meñnän artıq belem, sänğat, mädäniyät belän qızıqsınuçı uquçı yäşlär Törkiyädä belem alırğa teli. Törkiyäneñ bu qızıqsınuğa qaraşı isä şaqtıy il belän çağıştırğanda iqtisadi kerem tügel, ä törek mädäniyäteneñ cäyelüe öeçn forsattır. Törkiyädä uqığan häm törek keşesen, tsivilizatsiyasen kürgän yäşlär ilçe kebek anıñ qimmätlären däwam itterä. Afrikanıñ iñ yıraq illärennän bersenä barğanda törekçä sälam birüçelärne kürgäç elekke kebek ğacäpkä qalmıybız. Birelgän sorawğa ul: “Min yuğarı belemne Törkiyädä aldım,” – di.

Däwlät idaräsendä wazifa başqaruçı: “Min säyäsät belemen Änkarada aldım,” – di. Ğorurlanabız. Şatlanabız. Ul uquçılarğa tülänüçe stipendiyalärdä bezneñ öleşebezneñ buluın uylağanda bäxetle bulabız häm: “Yarıy äle Törkiyä bar,” – dibez.