Çatalhöyük neolit mäydanı

Törkiyädä keşelekneñ täwge däwerlärenä qarawçı şaqtıy cirläşü urını bar. Çatalhöyük neolit mäydanı bolardan berse.

Çatalhöyükneñ tarixı 9500 yıl êlekkegä barıp totaşa. Bu tarixi barışta keşelekneñ sośial’ häm mädäni tormışın çağıldıruçı  tiñsez äsärlär bar. Bu töbäk igençelek cämğiyätenä häm cirläşü tormışına küçüneñ şahite bulğan arxeologik mäydan.

Urta Anadoluda Kon’ya vilayäteneñ Çumra ilçäsenä 11 çaqrım yıraqlıqta urnaşqan Çatalhöyük keşelekneñ täwge cirläşü urınnarınnan berse bularaq qabul itelä häm arxeologik tabıldıqlarğa kürä anda yaqınça 8 meñ keşeneñ yäşäwe uylanıla. Bik yaxşı saqlanğan antik şähär isemen könçığış häm könbatış yaqta urnaşqan 2 kurgannan ala. Şähär 2012 nçe yılda YUNESKOnıñ Bötendönya mirasına kertelä.

Kurgannar cirteträwlär häm suğışlar näticäsendä barlıqqa kilgän xäräbä-cimereklärneñ beregüe belän barlıqqa kilgän. Şuña kürä törle çorğa qarawçı arxeologik qaldıqlar mäydanı barlıqqa kiterälär.

Çatalhöyüktäge könçığış häm könbatış kurgannarı törle biyeklektäge 2 qalqulıq räweşendä. Könçığış qurgandağı qazu êşçänlekläre näticäsendä 18 neolit cirläşü qatlamı tabılğan. Bezneñ êrağa qadär 7000 nçe yıllarğa barıp totaşuçı qatlamnarda cirläşü, kilep urnaşu tormışına küçüne kürsätüçe şaqtıy mäğ’lümat häm tabıldıq bar, arxitektura häm sänğät’ äsärlären dä üz êçenä aluçı möhim arxiv buldırılğan.

Könbatış kurgan isä beznen êrağa qadär 6000 nçe yıllarğa qarıy. Kurgan könçığış kurganınıñ täwge däwerlärendä kürelgän mädäni strukturanıñ däwam itterelüen kürsätä.  

Yaqınça 14 gektar cirgä urnaşqan kurganar 2000 yıldan kübräk cirläşü üzäge bularaq qullanılğan.

Çatalhöyüktäge öylärneñ zurlığı häm urnaşu tärtibe ictimaği tigezlek ideallarına nigezlängän irtä şähärçelek ürnägen kürsätä. Öylärneñ iñ möhim üzençälekläre : ber ük ülçämnärdä buluları häm öygä tüşämnän tişek yasap baçqıç belän kergännär. Öylär ber-bersenä terälep urnaşqan. Monıñ säbäben ğailä bäyläneşläreneñ köçle buluı häm keşelärneñ kollektiv tormışnı saylawı dip farazlıylar.

Divarlarda geometrik figuralar, yoldızlar, çäçäk motivları ,aw, biyü, ügez, bolan häm kuçkar räsemnäre urın ala.

Çatalhöyük neolit qalasında yortlar ber-ber artlı urnaşqanğa kürä uramnar yuq. Tübälär uram wazıyfasın başqara.

Qazu êşçänlekläre näticäsendä Çatalhöyükkä berençe bulıp kilep urnaşuçılarnıñ awçı häm qırğıy üsemleklär cıyuçı cämğiyät’ buluı , soñraq igençelekkä kereşüläre añlaşıla. Berençe bulıp boday, arpa häm borçaq çäçälär.İgençelek belän bergä terlekçelek belän şöğıl’länep sıyır häm sarıqlarnı qulğa iyäläşterä başlıylar. 

Könçığış kurganda ütkärelgän qazularda küp sanda Ana alihä häykäle tabıla. Alar 5-15 santimer zurlığında.

Çatalhöyüktä arxeologik êşçänleklär bügenge köndä dä däwam itä.

Meñnärçä yıl êlek yäşägän keşelärneñ öyen, şähären kürü teläge belän  Kon’yağa kiläsez ikän şähärdäge bay muzeylar, mäçetlär, yulawçılar yortların ,ayıruça Mäwlana muzeyın barıp qararğa kiñäş itäbez. Şulay uq quldan tuqılğan êşlänmälär satıp alırğa häm läzzatle Kon’ya rizıqların da tatıp qararğa onıtmağız.