Törkiyädä sälamätlek häm turizm 38

Bügenge yazmabızda 2014nçe yılnıñ iyun ayında UNESCO tarafınnan barlıqqa kiterelgän Bötendönya mirası isemlegendä urın alğan İzmirgä bäyle Bergama ilçäsenä säfär yasarbız.

Ägäy töbägendä İzmirneñ 100 çaqrım tiräse tönyağında urnaşqan Bergama - tarix buyı şaqtıy tsivilizatsiyane yäşätkän urın. Bay tarixı belän ber rättän matur tabiğate häm şifalı tabiğıy çığanaqları belän dä tanılğan. Tarixı b.e. qadär 4 meñençe yıllarğa qadär barıp totaşuçı şähär b.e. qadär 3nçe häm 2nçe ğasırlarda töbäktä xökem sörgän Pergamon patşalığı başqalası bulğanda dan qazana. Bu çorda saray, ğibadätxanä, teatr kebek qorılmalar belän bizälgän, nığıtma häm diwarlar beläñ urtaıp alınğan şähär borınğı dönyanıñ iñ tä’sirläwçe üzäklärennän bersenä äylänä. Sänğat, miğmarlık, şähär planlaştıru häm meditsina belän bergä şaqtıy ölkädä alğarış tä’min itkän Bergama belem häm mädäniyät tarmağında yañalıqlar çınğa aşqan urın bula.

Elekke çordağı iñ möhim belem häm sälamätlek saqlaw üzäge bulğan “Asklepion” da yänä Bergama eçendä urnaşqan. B.e. qadär 4nçe ğasırda qorılğa häm b.e. soñ 5nçe ğasırğa qadär xezmät kürsätkän bu üzäk dönyada meditsina belemeneñ üsüenä zur öleş kertä. Monda tıyp häm farmatsevtika belemnäreneñ simvolı bulğan yılan tabıla, berençe tapqır pxisoterapiya qullanıla, äfyün kebek darular äzerlänä häm qullanıla başlıy. Qaldıqları bügenge köngä qadär saqlanğan “Asklepion” mifologiyadağı täñre Asklepieos xörmätenä yasala. Bergamanıñ elekke çorlarda ni qadär möhim sälamätlek üzäge buluın isbatlağan Asklepion qapqası bügenge köndä Viran qapqası dip atala. Asklepion yäşägän waqıtlarda bu qapqasına “Böten täñrelärneñ izgelege öçen Asklepionğa ülemneñ kerüe tıyılğan” dip yazılğan bula. Bu arqada xastalar bu qapqa aldında monax tabiblar tarafınnan qarala, ülemgä iltä torğan awıru belän çirläwçelär häm awırlı xatın-qızlarğa eçkä kerü tıyılğan bula. Awırular isä 1 çaqrım ozınlıqtağı yuldan barıp, ber mäydanğa kilep çığa, bügenge köndä dä eçelüçe şifalı sularnı eçä, yuına, soñınnan isä däwalana başlıy.

Ber xastaxanä, kitapxanä, amfiteatr urın alğan “Asklepion”da çistarınu, ğibadät, töş häm anı yuraw – töp däwalanu ısulları bula. Psixologik xastalıqlarnı däwalawda qullanılğan iñ möhim çara – yoqı bülmälärendä yoqlawçı awırular kürgän töşter. Bädän xastalıqlarında isä cılı häm salqın läm vannaları, şifalı üsemleklär, üsemlek mayları belän yasalğan masajlar, qan aldıru, eçägene buşatu, qoyaş terapiyase kebek däwalanu ısulları qullanıla. Sport, häm muzıka da Asklepionda xastalıqlarnı däwalawda yış räweştä qullanılğan ısullardan berse bula.

Qayber däwalanu çaraları bügenge köndä säyer kebek toyılsa da, Asklepion ul çorda iñ möhim şifa üzäklärennän berse bula häm ul waqıtta yäşägän şaqtıy keşeneñ berdänber ömet çatqısına äylänä.

Tarixi Pergamon patşalığı başqalası bulğan häm ul çordan qalğan şaqtıy äsärne saqlap kilgän Bergama termal’ çığanaqlar cähatennän dä bik bay urın.

Bergamada urın alğan şaqtıy termal’ çığanaq arasında iň tanılğanı - “Cleopatra” yäisä ikençe törle itep äytkändä, “Güzällek” termal’ çığanaqları. Bu şifalı sular yaqınça 2500 yıl buyı qullanılıp kilä.
Bergamağa 4 çaqrım yıraqlıqta urnaşqan “Güzällek” termal’ çığanağı Bergama patşası Eumenes çorında qorıla häm “Asklepion vannaları” iseme astında ğasırlar buyı mäşhür bula. Misır patşabikäse Kleopatranıň da monda yuınıp, güzälläşüe häm termal’ sularğa anıň isemen quşuları äytelä. Meň yıllar buyı qolaqtan qolaqqa küçep kilgän rivayätkä kürä Bergama patşalarınnan berseneň qızı matur bulırğa telägän. Ber könne üzennän güzäl kötüçe qıznıň buluın işetä. Bu qıznıň Bergamanıň könyağındağı ber çığanaqta yuınuın öyränä, üze dä şunduq şifalı sularğa yul tota. Bolay da matur bulğan qız tağın da sılulana, täne xätfä, çäçläre altın tösendäge cepkä oxşıy. Sarayğa qaytqaç qıznıň güzällegen kürep ğacäpkä qalğan parşa su çığanağı urın alğan cirdä qorılma tözetä. İsemen dä “Güzällek” termal’ suları dip quşa. Bu waqiğanı ozaqlamıy Misır patşabikäse Cleopatra işetä. Patşabikä tağın da güzäl bulır öçen Bergamağa kilä, berniçä kön termal’ sularda qoyına. Cleopatra şifalı sular “Cleopatra güzällek termal’ suları” dip belenä başlıy.
Bügenge köndä ağaçlar belän qamap alınğan su çığanaqları meňnärçä yıl elek bulğanı kebek ixtıyac toyuçılarğa şifa taratırğa däwam itterä. Termal’ sularnıň natriy, bikarbonat häm sulfatnı üz eçenä aluçı 35 däräcä cılılıqtağı suları revmatizm, yöräk awırtuları häm tire problemalarında bulışa.