Törkiyädä sälamätlek häm turizm 36

Eçke Anadoluda urın alğan Yozgat tabiğate, qunaqçıl, eçkersez keşeläre, tarixi, mädäni häm turistik qimmätläre belän Törkiyäneň üzgä vilayätlärennän berse bulıp tora. Bu töbäkkä insannar berençe itep 5 meň yıl elek kilep urnaşa. Sorgun ilçäsendä urnaşqan “Alişar kurganı”nda ütkärelgän qazu eşçänleklärendä tabılğan äsärlär monıň iň açıq dälile bulıp tora. Arxeologik tabıldıqlar şähärneň b.e. qadär 23 belän 12nçe ğasırlar arasında xökem sörgän Xettlar çorında da möhim toraq punktı buluın kürsätä. Xettlarnıň başqalası Hattuşaşka yaqın urnaşqan Yozgat vilayäte ul çorda iň küp keşe yäşägän urınnarınnan berse bula. Xettlardan soň da Friglar, Pirslılar, Rimlılar, Vizantiyalelär, Sälcuqlılar, Ğosmanlılar kebek törle tsivilizatsiyalär häm däwlätlär törle çorlarda şähärdä xökem sörgän. Bügenge köndä vilayättä barlıq bu tsivilizatsiyalärneň ezlären kürergä bula.
Tarixı monnan 5 meň yıl elekkegä barıp totaşuçı Yozgat termal’ çığanaqlar cähatennän dä bay vilayät. Sarıkaya, Sorgun, Boğazlıyılan häm Yerköy ilçälärendä urnaşqan şifalı sular tarixnıň berençe çorlarınnan birle keşelärgä şifa taratıp kilä.

Yozgatnıň 77 çaqrım könyaq könçığışındağı Sarıkaya ilçäsendä urın alğan termal’ su çığanaqları Yozgatnıň tanılğan şifalı çığanaqlarınnan berseder. Borınğı çorda “Aquae Sarvenae” yäisä “Bazilika Therma” dip ataluçı Sarıkayada Rim çorınnan qalğan tarixi qaldıqlar häm äsärlär belän ber rättän şaqtıy yazulı dokumentlar da tabıla. Ütkärelgän qazulartda Rimlılardan qalğan zur taşlar belän ürelgän diwar qaldıqları, şähär tirä-yağındağı diwar nigezläre, bağanalar häm bağana başlıqları tabıla. Bügenge köndä qullanıluçı termal’ su çığanaqları yanındağı yılğa arkaları belän östendä yasalğan ügez başı motivlı bizäklär -Rimlılardan bügenge köngä qadär qalğan äsärlär.

Sarıkaya termal’ suları belän bäyle rivayät bar. Rivayätkä kürä Rim patşalığınnan berseneň qızı awırıp kitä. Ul waqıttağı tabiblar bu xastalıq qarşında çarasız qala, yäş qıznı berniçek tä sawıqtıra almıy alar. Närsä eşlärgä belmägän patşağa beräwlär Sarıkayadan çığuçı cılı balçıq häm balçıqlı su turında äytä. Bu sunıň xasta häm yaralanğan cänleklärne sawıqtıruın, keşelärneň dä monda şifa tabuın aňlata. Patşa berdänber qızınıň sälamätlekkä qawışuı öçen soňğı çara bularaq bu cirlärgä kilä. Qısqa waqıtta qızı ayaqqa basqaç, monda munça tözetä. Belgeçlär munça bağanalarındağı qoyaş, ügez häm däfnä räsemnäreneň cılı sunıň tormış çığanağı, köç häm sälamätlek buluın aňlatuın äytä.

Sarıkaya termal’ çığanaqlarınıň 48 däräcädäge oligometallik sular törkemennän bulğan suları bügenge köndä dä meňnärçä yıl elek bulğanı qadär xastalarğa şifa taratırğa däwam itterä. Sarıkaya şifalı suları revmativm, xronik bil awırtularında, buın xastalıqlarında häm fibromialgiyada bulışuı belenä.

Yozgatnıň 34 çaqrım könçığışındağı Sorgun ilçäsendä urnaşqan Sorgun termal’ su çığanaqları – ikençe termal’ baylığıdır. Su cılılığı 50-60 däräcä bulğan Sorgun şifalı sularında qoyınıp bulğanı kebek eçärgä dä yaraqlı. İstanbul Universitetınıň Meditsina fakultetına bäyle Tıbbi Ekologiya Gidroklimatologiya bülege tarafınnan ütkärelgän tikşerenülärgä kürä Sorgun sularınıň revmatizm, xatın-qız xastalıqları, metabolizmda kürelgän problemalarda faydalı buluı belderelä. Şifalı sularnı eçep, böyer taşların qudıru häm aşqazanın eşlätep cibärep bula.

Yozgatnıň Sarıkaya häm Sorgun kebek termal’ su çığanaqları belän tanılğan ikençe ilçäse dä – Boğazlıyılandır. İlçägä 3 çaqrım yıraqlıqta urnaşqan Bahariyä awılında urın ala. Boğazlıyılan suları bikarbonatlı, xloridlı, sulfatlı häm radioaktiv üzençälekkä iyä termal’ sular törkemenä kerä. Su cılılığı 32-44 däräcä arasında üzgärä. Ütkärelgän tikşerenülärgä kürä revmatizm xastalıqları, sınğan urın, xatın-qız xastalıqları, xronik bronxit, tın alu yulları awırtuları, üt quığı taşları, bawır häm aşqazanı xastalıqları belän awırtunı basuda tä’sirle buluı belenä. Ayıruça, yöräk häm qan äyläneşe problemalarında, buın awırtularında, artrit häm tuqlanu problemalarında faydalı buluı belenä.
Yozgatnıň termal’ suları belän mäşhür bulğan başqa ilçäse dä – Yerköy. Yozgat vilayäteneň 41 çaqrım könbatışında urın alğan Yerköy termal’ suları ilçä üzägendä urın ala. 44 däräcädäge sular xloralı häm sulfatlı sular törkemenä kerä. Sälamätlek saqlaw ministrlığı yasağan analizlar näticäsendä Yerköy termal’ su çığanaqlarınıň nevrit, nevralgiya, xatın-qız xastalıqları, revmatizm häm tire xastalıqlarında bulışuı raslanğan.