Törkiyädä sälamätlek häm turizm 34

Bügenge yazmabızda termal’ su çığanaqlarınıñ keşelär tarafınnan qullanıluınıñ tarixına küz salırbız. Soñınnan geotermal’ energiya cähatennän dönyanıñ sanawlı illärennän bulğan Törkiyäneñ bu mäs’älädäge potentsialı turında süz alıp barırbız.

Termal’ sular - tabiğıy cılılıqları 20 däräcädän yuğarı bulğan häm sostavında törle minerallar, gazlar, radioaktiv matdälär, tozlar bulğan cirastı su çığanaqlarıdır. Cir astında bayıp, keşe sälamätlegenä faydalı bulğan bu şifalı sularnıñ däwalanu maqsatı belän qullanıluı elekke ğasırlarğa barıp totaşa. Arxeologik qazularda tabılğan äyberlär keşelärneñ meñnärçä yıl buyı termal’ sulardan faydalanuına işarät itä. Yapon, Qıtay, grek, Misır, Asur häm Rim tsivilizatsiyaläreneñ tarixnıñ elekke çorlarınnan birle termal’ sularnı xastalıqlarnı däwalawda qullanuları belenä. Termal’ çığanaqlarnıñ faydası mäs’äläsendä berençe ğilmi eşçänleklärne isä elekke Gretsiyada kürep bula. Meditsinanıñ atası bularaq belenüçe Gippokrat “De aere, aquis at loci” isemle äsärendä termal’ sular belän bäyle kiñ mäğlümat birä, sularnıñ törlären açıqlıy, qaysı xastalıqlarda bulışuın añlata.

Termal’ su çığanaqları tarizında Rimlılar möhim urın biläp tora. Çönki Rimlılar yäşägän cirlärdäge şifalı su alannarın bäyäläp, xalıq öçen açalar. Termal’ çığanaqlarnı, ayıruça, suğıştan yaralanıp qaytqan häm xälsezlängän ğaskärilärneñ sawığuları, elekke köçlärenä qawışuları öçen qullana alar. Monıñ belän dä çiklänmiçä termal’ su çığanaqları tirä-yağında meditsina mäktäplären açalar. Täñrelär tarafınnan bağışlanuı uylanılğan bu şifalı sular yanında ğibadätxanälär häm häykällär tözilär.

Anadoludağı termal’ sularnıñ tarixı isä Vizantiyalelärneñ şaqtıy urında munçalar yasawı belän başlana. Läkin 11nçe ğasırda töreklär Anadoluğa küçep kilgäç, qızğanıç, bu munçalarnıñ berniçäse genä saqlanıp qalğan bula. Çönki İrtä çorda çirkäwneñ “potlarğa tabınu urını” itep taswirlanuı arqasında Vizantiyalelär tözegän munçalarnıñ kübese cimerelä.

Töreklärneň Anadoluğa urnaşuınnan soň termal’ çığanaqlar qabat ähämiyät qazana. Ayıruça, Sälcuqlılar çorında termal’ sular çıqqan urınnarda qorılmalar tözelä. Bursa, Kütahya, Konya, Bolu, Tokat kebek vilayätlärdäge şifalı su çığanaqlarındağı qorılmalar da tözekländerelä. Ğosmanlı däwläte çorında da şifalı sular ähämiyät yuğaltmıy, Anadolunıň üzgä cirlärendä şifa üzäkläre, munçalar yasala. Törek munçası da şifalı sular yärdämendä barlıqqa kilgän dä inde.

Alpin-orogenik poyas isemle yäş taw çeltäre häm, şul uq waqıtta, möhim geotermal’ poyas östendä urnaşqan Törkiyädä 1500dän artıq termal’ su çığanağı bar. Anadolunıň här cirendäge termal’ sular meňnärçä yıl elek bulğanı kebek bügenge köndä dä şifa taratırğa däwam itterä. Törkiyä geotermal’ çığanaq barlığı häm potentsialı cähatennän dönyadağı berençe 7 il arasında urın ala. Ütkärelgän tikşerenülärgä kürä cılılıqları 20-100 däräcä arasında üzgärüçe şifalı sular ağımnarı, cılılıq häm törle mineralları belän törle üzençäleklärgä iyä.

Törkiyäneň geotermal’ cähattän iyä bulğan bu baylıq här yıl tağın da kübräk turistnı termal’ qorılmalarğa kiterä. Kilüçelärneň kübese Awrupalı olı yäştäge turistlardan tora. 2000nçe yıllarda xalıq sanınıň 17%ı 65tän ölkän keşelärdän torğan Awrupada bu kürsätkeçneň 2025nçe yılda 20%ka citäçäge çamalana. Däwalanu häm sawlıqnı yaxşırtu ixtıyacı bulğan bu olı yäştäge xalıq sanı berençe çiratta termal’ su çığanaqları urnaşqan cirlärgä östenlek birä. Klimat arqasında, ayıruça, revmatizm xastalıqları küp kürelgän Tönyaq Awrupa häm Skandinaviya illärendä bu taläp tağın da kübräk xis itelä. Törkiyä klimat, mädäniyät häm täcribä uňaylıqları belän bu illärdän kilüçelärgä alternativa bularaq bäyälänä. Norvegiya, Daniya, Şvetsiya, Germaniya häm Hollandiyadağı qayber şäxsi straxovka şirkätläreneň Törkiyädäge termal’ däwalanu bayälären tüläwläre dä här yıl termal’ qorılmalarnı qullanuçı turistlar sanın arttıra.

Törkiyädä Madäniyät häm Turizm ministrlığı belän Sälamätlek saqlaw ministrlığı termal’ turizmnıň üsterelüenä häm Törkiyäneň geotermal’ potentsialınıň tağın da yaxşı bäyälänelüenä zur ähämiyät birä. Bu maqsat belän termal’ qorılmalar sanınıň arttırıluı, bulğan qorılmalarnıň yaňartıluı maqsatı belän şaqtıy eşçänlek alıp barıla. Maqsat – 15 million turistnı qabul itep, termal’ turizmda Awrupanıň berençese bulu.