Törkiyä häm dönya waqiğaları 09

Törkiyä 22nçe fevral könne Süriyäneñ tönyağında Törkiyä çigenä 37 çaqrım yıraqlıqta urnaşqan cire Söläyman Şah törbäse häm iminlek bülekçäsenä operatsiya oyıştırdı. Qaza belän şahit bulğan ber ğaskärdän tış bernindi bäreleş, qarşılıq kürsätü küzätelmägän operatsiyada törbädäge tabut häm 38 törek ğaskäre Süriyädäge Äşmä töbägenä küçerelde. “Şah Fırat” isemle operatsiya bar dönyanıñ iğtibarın cälep itte häm xalıqara mediada kiñ urın aldı. Ğomümän alğanda operatsiya belän bäyle uñay anlatmalar yasaldı. Çönki operatsiya 1921 kileşüe häm xalıqara xoquq qısalarında, şulay uq aldan Süriyä xökümätenä nota cibärelep, başqarıldı.
Moña qaramastan Süriyädän häm anı xuplawçı İrannan qırıs reaktsiyaneñ kilüe ğacäpkä qaldırmadı. Çönki Törkiyäneñ Äsäd citäkçelegenä häm anı xuplawçı İranğa qarşı toruı belenä. Monnan tış AQŞ kebek könbatış häm Rusiyä kebek könçığış illärennän bulmasın, Berläşkän Millätlär Oyışması kebek xalıqara oyışmalardan bulmasın reaktsiya kilmäde. Bu wazğiyät xärbi operatsiyaneñ xalıqara xoquqqa yaraqlı buluın häm xuplanuın kürsätä. Bäxäs tudırğan sorawlar tübändägelär: Törkiyä ni öçen häm nigä bu waqıtta mondıy operatsiya oyıştırdı? Häm operatsiya närsäne anlata?

Berençe itep “Şah Fırat” operatsiyaseneñ syurpriz bulmawın äytergä kiräk. Çönki Törkiyä Süriyädäge watandaşlar suğışı arasında qalğan törbä häm ğaskärläreneñ iminlege mäs’äläsendä borcu toya ide. Töbäktäge “Ğiraq-Dimäşk” terror oyışması häm qalğan törkemnär arqasında törbädäge ğaskärlärneñ periodik üzgärep toruı häm logistik ixtıyacları mäs’äläsendä qıyınlıqlar küzätelä ide. Bu arqada yaqınça 1 yıl buyı törbägä qarağan operatsiyaneñ başqarıluı härwaqıt kön tärtibendä buldı häm yış räweştä Ministrlar şurasında qaraldı. Törkiyä mondağı barlığın saqlar öçen töbäktä xärbi qamalış qoraçaq ide yäisä töbäktäge törkemnär belän xezmättäşlek başqaraçaq yäki xäzerge kebek törbäne häm ğaskärlären tağın da imin töbäkkä küçeräçäk ide. Törkiyä bu alternativalardan iñ qansız häm risksız bulğanın sayladı.

Törkiyä berençesen saylağap, törbäne häm ğaskärlären saqlaw maqsatı belän töbäkkä ğaskär cibärgän bulsa, watandaşlar suğışınıñ uyınçısına äylängän bula. Şul uq räweşle ikençesen dä saylamıyça Törkiyä “Ğiraq-Dimäşk” terror oyışması yäisä başqa törkem belän elemtä urnaştırmawın häm Süriyädä bäyläneşle xärbi törkemnäreneñ bulmawın kürsätte. Törkiyä saylağan öçençe variant iñ uñışlı, ışanıçlı, çınlıqçı häm daimi strategiyanı barlıqqa kiterde. Törkiyä, şul räweşle, Süriyädäge watandaşlar suğışında qatnaşırğa telämäwen kürsätte.

Waqıtı cähatennän operatsiyaneñ töp maqsatı – törbägä häm ğaskärlärgä, şul räweşle, Törkiyägä oyıştırılaçaq höcüm ixtimalın buldırmaw ide. Bu mäs’älädä 4 ixtimallı stsenariy çınğa aşa ala ide. Berençese – Törkiyä AQŞ belän 19nçı fevral könne imzalağan öyrätü-cihazlandıru kileşüe “Ğiraq-Dimäşk” terror oyışmasınıñ höcüm ixtimalın kiterep çığardı. Çönki Törkiyä bu kileşü belän Süriyä problemasında Amerika belän koordinatsiya eçendä buluın, terror oyışmasına qarşı köräşergä teläwen iğlan itte. “Ğiraq-Dimäşk” terror oyışması bu säyäsätkä reaktsiya kürsätep, Törkiyä barlıqlarına qarşı höcüm oyıştıra ala. Törkiyä bu ixtimalnı, kim digändä, Süriyä eçendä yuqqa çığardı.

İkençese – Halep häm tönyağındağı watandaşlar suğışında tigezleklär üzgärä, watandaşlar suğışında “Ğiraq-Dimäşk” terror oyışması, oppozitsiyaçellär häm Süriyä armiyase arasındağı bäreleşlär arta bara. Bu wazğiyät citärle saqlanuı bulmağan törbä häm ğaskärlärneñ iminlegen tağın da risklı xälgä kiterä ala.

Öçençese – törek ğaskärläreneñ Yordaniyale suğış pilotınıñ yandırıluı kebek höcüm belän oçraşuı fäläkät bulır ide. Ayıruça, Törkiyä ğomüm saylawlar barışında bulaçaq kiläse aylarda oyıştırılaçaq höcüm fäläkätneñ tä’siren tağın da arttıraçaq ide. Törkiyä mondıy qayğını kiçermäs öçen Musuldağı 49 konsullık xezmätkären qotqarğan kebek watandaşlarınıñ iminlegen saqlawnı sayladı.
Dürtençese – uzğan 4 yıl eçendä Süriyädäge watandaşlar suğışı sazlıqqa äylände; Törkiyä, AQŞ häm qalğan koalitsiya köçläreneñ Süriyä plannarında maqsatlar çınğa aşmadı. Bu wazğiyät qarşında barlıq strategiya häm säyäsätlärdä küzdän kiçerü waqıtı kilde. “Şah Fırat” operatsiyase Törkiyäneñ üzeneñ Süriyä suğışına qaraşında üzgäreşneñ bula alacağına işarät itä. Öyrätü-cihazlandıru kileşü qısalarında fiker yörtkän çaqta Törkiyäneñ Obama citäkçelege häm qalğan uyınçılar kebek başta “Ğiraq-Dimäşk” terror oyışmasına qarşı köräşkä ähämiyät birüen kürep bula. Törkiyä, hiçşiksez, Äsäd rejimınıñ üzgärüe maqsatınnan waz kiçmäde häm mondıy ixtimal küzätelmi dä. Läkin bu maqsatnıñ çınğa aşırıluı öçen dä xalıqara cämäğatçelek xezmättäşlegeneñ zaruri bulğanı öçen bäyläneşle uyınçılar arasındağı koordinatsiya nığıtılırğa tiyeş.

Törkiyä “Ğiraq-Dimäşk” terror oyışmasına qarşı barı tik AQŞ häm qalğan däwlätlär belän tügel, ä Ğiraq häm Süriyädä terror oyışmasına qarşı suğışuçı törkemnär belän dä xezmättäşlek başqara. İkençe yaqtan Kobanineñ “Ğiraq-Dimäşk” terror oyışması qulınnan qotqarıluına Törkiyäneñ yärdäme başta çikle bulsa da, soñınnan köçäyde. “Şah Fırat” operatsiyaseneñ Kobani aşa oyıştırıluı oxşaş koordinatsiyaneñ monda da buluın kürsätep tora. Monıñ Törkiyäneñ Süriyä säyäsäte kebek işeleş barışı cähatennän dä uñay täraqqıyät buluın äytergä kiräk.