Tarixta ez qaldırğan törkilär 30

Cävat Häyät 1925 nçe yılda Täbrizdä dönyağa kilä. Din, fälsäfä häm astronomiya belgeçe ätise Ali Häyät ğadälät ministrı häm yuğarı xökem çığaru organı başlığı bula. Ätiseneñ eşe belän bäyle räweştä başlanğıç ,urta belem häm litseynı törle şähärlärdä uqığan Cävat, 1941 nçe yılda Tähran universitetınıñ meditsina fakultetına uqırğa kerä. Anda 3 yıl belem alğannan soñ İrannan Törkiyägä cibärelgän berençe uquçı yäşlär törkeme belän Törkiyägä kilä ,1946 nçı yılda tabib belgeçlege ala.İstanbulda 3 yıl belgeçlek öçen uqığannan soñ Parijğa kitä.1952 nçe yılda belgeçlek alıp qabat Tähranğa qayta. Yäş belgeç ul çordağı çiklängän mömkinleklär belän bulsa da eşkä kereşä, operatsiyälär yasıy başly. Yöräk operatsiyäläre dä yasawçı xirurg 1967 nçe yılda İranda berençe tapqır açıq räweştä yöräk operatsiyäsen uñışlı başqara. Annan soñ yöräk klapanın almaştıru häm Tähranda berençe tapqır böyer küçerep utırtu operatsiyälären yasap dönya külämendä tanıla.

Xirurgik operatsiyälär belän bergä fänni tikşerenülären dä däwam itterüçe tabib Cävat Häyät 12 yıl buyı “Meditsina beleme” jurnalın çığara. Xalıqara meditsina qorıltaylarında dönyaküläm tıyp belemenä yañalıqlar kertkän distälarçä çığış yasıy. 1963 nçe yılda Bötendönya xirurglar cämğiyätenä, 1983 nçe yılda Frantsiya xirurgiya akademiyäenä äğza bulıp saylana. 1988 nçe yıldan birle universitetta xirurgiya professorı bulıp eşli.

Professor doktor Cävat Häyät İranda belem alğan yıllarda tuğan tele bulğan törki tel rejim tarafınnan tıyıla, bu teldä kitap uqu , äsär yazu cinayät bulıp sanala. Şuña kürä dä İstanbulğa kitkändä ätise aña bolay dip kiñäş birä:”Ulım, min sine barı tik tabib bulu öçen genä tügel, telebez, mädäniyatıbız häm tarixıbıznı öyränü öçen dä İstanbulğa cibäräm”. Älege süzlär Cävatnıñ eçendäge uqu-öyränü xislären arttıra. Ul barı tik meditsina tarmağında ğına tügel, küp kenä ölkädä belemle bulırğa teli.

Cävat Häyät meditsina uqığanda Fuat Köprülü, Hamdullah Suphi, Muharräm Ärgin häm başqa ul çornıñ tanılğan şäxesläre belän yaqınnan tanışa , törki tel, ädäbiyat häm tarix turındağı kitaplar belän üzen bu tarmaqta da kamilläşterä. Cävat Häyät bolarnı öyrängändä älege belemnärneñ qayçan häm qayda eşkä yarayaçağın belmi. Ämma 1979 nçı yılda İranda tormışqa aşqan inqilap näticäsendä şah rejimı cimerelgäç wäzğiyät beraz üzgärä başlıy. Tanılğan xirurg Cävat Häyät İranda berençe tapqır Tyurkologiya jurnalı çığaru qararına kilä. Bu tarmaqtağı tikşerenüçelär häm zıyalılarnı xezmättäşlekkä çaqıra.İranda törkilärneñ barlığı kire qağılğanğa kürä jurnalğa “Barlıq” iseme birelä. Cävat Häyät tabib bulu belän berrättän, dusları-iptäşläre belän bergä xalqınıñ tıyılğan telen häm mädäniyatın saqlawçı häm qotqaruçı kebek zur cawaplılıqnı da üz östenä ala.

Waqıtlar uzu belän ber mäktäpkä , räsmi bulmağan akademiyägä äwerelgän “Barlıq” jurnalı İranda törkilärneñ añ-belemen arttıruda, törki mädäniyatnı cäyelderüdä häm ozaq yıllar tıyılğan telneñ qabat canlanuında möhim rol uynıy ,bu räweşle dönyaküläm tyurkologiya belemeneñ möhim jurnallarınnan berse bulıp ädäbiyat tarixına kerep qala.

Xirurgiya tarmağında şaqtıy tanılğan oyışmağa äğza bulıp saylanğan Cävat Häyät , tyurkologiya tarmağındağı xezmätläre uñayınnan da küp kenä büläkkä layıq bula. Azärbaycan Cömhüriyätendä tıyp, tyurkologiya tarmaqlarında küp sanlı universitetta maqtawlı doktor häm professor isemnärenä layıq kürelgän Cävat Häyät Törkiyädäge Törek tel oyışmasınıñ da däräcäle äğzası.

Ğilmi eşçänlekläre belän bergä İran, Törkiyä häm Azärbaycan arasında duslıq küperläre qoruğa , mädäni mönäsäbätlärne döres yünäleştä üsterügä zur öleş kertkän professor doktor Cävat Häyätkä däwlät citäkçeläre dä xörmät kürsätä.

Azärbaycan-İran törkiläreneñ yul kürsätüçese, törki dönyanıñ aqsaqalı , törki dönyanıñ ğilem iyäse titulları belän tanılğan häm xäzerge waqıtta 89 yäşendä bulğan Cävat Häyät Baqıda däwalana.