Mediśina terminnarı ni öçen grek häm latin tellärendä?

 “Nigä? Çönki” tapşıru tezmäbezneñ bu bülemendä härberebez oçraşqan, qayber oçraqlarda mäzäk xällärgä kitergän mediśina terminnarı xaqında süz baraçaq. Bez alarnıñ nigä grek yäisä latin tellärendä buluına cawap êzläyäçäkbez.  

Komediyä fil’mnarında tabiblarnıñ awırularğa çirlären añlaşılmağan teldä citkerülären, awırularnıñ isä añlamıyça poşamanğa töşüen yış küräbez. Başqa tellärdä dä tärcemäse bulğan bu mediśina terminnarınıñ üle tellär latinça häm borınğı grekça qullanıluı, älbättä, mäcbüri tügel. Tik tabiblar belem alu waqıtında älege süzlärgä şulqadär nıq iyäläşä, küp waqıt alarnı tuğan tellärendä söyläşkän şikelle qullanalar. Şundıy soraw tua: mediśina terminnarı ni öçen kübräk grek häm latin tellärendä?

Sorawğa kire qaytqançı, aña cawap tabuda bulışaçaq “lingva franka” töşençäsenä küz salıyq. Ul törle tellärdä söyläşüçe keşelär arasında añlaşunı täêmin itüçe, ayıruça, säwdä, êlemtä häm mädäni bağ’lanışlar şikelle alannarda qullanıluçı urtaq tel. Tärcemä itkändä, “franklarnıñ tele” mäğ’näsenä iyä termin urta ğasırlarda Urta diñgez töbägendä franklar aralaşa torğan franśuzçanıñ urtaq tel xälenä kilüe näticäsendä tua. Bügen isä “lingva franka”nıñ ingliz tele buluın äytü berkemne dä şaqqattırmas, möğayen.  

Urta diñgez säwdäsendä franśuzça xakimlek itkän şikelle mediśinada üseş barlıqqa kilgän Urta ğasırlar häm Renessans çorlarında latin tele Awrupada fän häm fälsäfäneñ “lingva franka”sı bula. Ul waqıtta ğalimnär häm fälsäfäçelär tuğan tellärendä tügel, İncil tele buluı öçen izge sanaluçı latin telendä yaza. Menä ni öçen ul çorda yazılğan barlıq mediśina kitapları häm terminnarı latin tamırlarınnan alınğan.

“Yañarış” mäğ’näsenä iyä Renessansta awrupalı ğalimnär borınğı grek yazmaları belän tanışa. Grek dön’yası mediśina tarmağında da şaqtıy kiñ ädäbiyatqa iyä. Monnan alda iseme quyılğan çir häm däwalaw ısulların grekçadan turıdan-turı alu şul çorda tarala. Bügen latin häm grek tamırlı terminnar mediśina ädäbiyatında äle haman ähämiyätle urın totsa da, yaña açışlar kübräk anı açuçılarnıñ tuğan telendäge süzlär belän atalıp xalıqara qullanılışqa kerep kitä.  

Şulay itep süzebezne yomğaqlap: “Mediśina terminnarı, başlıça, grek häm latin telendä, çönki terminnar icat itüçeneñ telennän dön’yağa tarala” dibez.