Gidroênergetika ni öçen möhim?

Törkiyä 2023nçe yılda êlektr citeşterüeneñ 36,3%ın kümerdän, 21,4%ın êlektrostanśiyälär aşa tabiğıy gazdan, 10,4%ın cil ênergiyäsennän, 5,7%ın qoyaştan, 3,4%ın geotermal ênergiyäsennäñ häm 19,6%ın isä gidro ênergiyä çığanaqlarınnan ala.

Törkiyä tuplam êlektr küät köçeneñ öçtä bersen 32 meñ 400 megawatt belän gidroêlektr stanśiyälärennän täêmin itä.

Milli häm çista êlektr êşläp çığaru ısulı bulğan gidroêlektrostanśiyälärneñ ênergiyä citeşterü barışında hiç qaldıqlar bulmıy häm uglerod çığarılmıy häm ilneñ êlektr ixtıyacınıñ täêmin itelüenä zur öleş kertelä.

2002nçe yıldan birle Yusufäli böyäse häm HES (gidroêlektrostanśiyäse), Ilısu böyäse häm HES, Därinär böyäse häm HES, Ärmänäk böyäse häm HES kebek dönya külämendä möhim proyektlar urın alğan 650gä yaqın gidroêlektrastanśiyä xezmätkä kertelde.

İkemeñeçe yıllarnıñ başında 45 milliard kilowatt säğät däräcäsendä bulğan ber yıllıq gidroêlektr citeşterü küäte yaqınça 120 milliard kilowatt säğätkä citkerelde.

Bu räweşle Törkiyädäge här öç lampadan berse gidroêlektrostanśiyädä (HESlärdä) êşläp çığarılğan êlektroênergiyä belän êşli.

Gidroêlektrostanśiyälärneñ kiñ cäyelüendäge maqsat çığanaqlarnıñ iñ ‘effektiv räweştä qullanıluı häm “ênergetikada tulısınça bäysez Törkiyä” bularaq bilgelände.

Yusufäli böyäse häm gidroêlektrostanśiyäse (HES) 275 metr biyeklege belän Törkiyäneñ iñ biyek, dönyanıñ üz kategoriyäsendä 5nçe iñ biyek böyäse däräcäsenä iyä. Bu proyekt ber yıllıq urtaça 1,9 milliard kilowatt säğät êlektr citeşterü küäte belän Antaliya zurlığındağı ber şähärneñ xalıq sanına turı kilgän 2 million yarım keşeneñ êlektr ixtıyacın qanäğätländerä ala.

Ilısu böyäse häm gidroêlektrostanśiyäse (HES) dä küät köçe cähätennän Atatörek, Qaraqaya häm Keban böyälärennän soñ Törkiyäneñ iñ zur dürtençe stanśiyäse. Ilısu yasalma böyä küläme nisbätennän isä Törkiyäneñ 2nçe zur böyäse.

Nigezdän 135 metr biyeklekkä, 24 million kub metr yasalma böyä külämenä häm 2 meñ 327 metr biyeklek ozınlığına iyä Ilısu böyäse korpus ozınlığı häm beton öslege mäydanı yağınnan isä dönyadağı iñ zur proyekt.

2020nçe yılnıñ 19nçı may könne berençe êlektr êşläp çığarğan, şuşı uq yılnıñ 23nçe dekabr’ könne dä tulısınça êşli başlağan qorılma bügengä qadär 8 milliard kilowatt êlektr citeşterüe belän il iq’tisadına yaqınça 23 milliard lira öleş kertte.

Därinär böyäse häm gidroêlektrostaniyäse (HES) isä 249 metr biyeklege belän Yusufälidän soñ Törkiyäneñ iñ biyek 2nçe böyäse bulsa, 670 megawattlıq küät köçe belän yılına urtaça 2 milliard 118 million kilowat säğät êlektr êşläp çığara ala.

Gidroêlektr ênergiyäsendä global’ küät köç isemlegendä Törkiyä 32 gigawatt belän dönyada 9nçı häm Awrupada 2nçe urında, Qıtay 415 meñ megawatt belän berençe, Braziliyä 110 megawatt belän ikençe häm Amerika Quşma Ştatları 102 meñ megawatt belän öçençe urında tora.

Törkiyäneñ böyä investiśiyäläre êlektr citeşterüe cähätennän bik zur ähämiyätkä iyä, fäqät böyä salınuına barı tik monıñ öçen genä ähämiyät birelmi.

Törkiyä isä ber keşegä turı kilgän su miqdarı küz aldında totılğan çaqta su stressın kiçergän il bularaq qabul itelä. Farazlarğa kürä, bügen 1 meñ 519 kub metr bulğan ber keşegä turı kilgän su miqdarınıñ 2030nçı yılda 100 million xalıq sanına citüe kötelgän Törkiyädä ber keşegä turı kilgän su miqdarınıñ ber meñ 100 kub metrğa töşüe kötelä. Bu da Törkiyäne su yağınnan yarlı bulğan illär rätenä kertä.

Şuña kürä sunıñ näticäle qullanıluı öçen bik möhim tağın ber proyekt başqarıla.

Mäxmüt Gürär

“TRT Xäbär” möxärrire