Tatarstan xäbärläre 15/2024
Tatarstan häm tatar dönyasındağı qayber waqıyğalarğa qısqaça küzätü
Törkiyädä borınğı tatar cırları täq’dim itelde
“Tatar-inform” agentlığı Tatarstannıñ Älmät şähärendäge “Qadim Älmät” êtnik muzıka törkemeneñ qatnaşuında Törkiyäneñ İstanbul, Kütahya, İskeşähär häm başqala Änkarada ütkärelgän tatar iftarları turında yaza.
Älmät şähäreneñ “Qadim Älmät” êtnik muzıka törkeme, Törkiyä tatarları aldında çığış yasap, tamaşaçılarğa borınğı uyın qoralları belän bergä bäyetlär (бәетләр) häm borınğı cırlar täq’dim itte.
“Qadim Älmät” törkeme konśertı (концерты) “Tatneft’” kompaniyäse yärdäme belän oyıştırılğan.
“Qadim Älmät” êtnik muzıka törkeme Törkiyädä berençe tapqır säxnä ala. Bu kollektiv töbäkneñ borınğı muzıkal’ mädäniyäten yañartu häm populyarlaştıru maqsatı belän “Tatneft’”neñ (ТАТНЕФТЬ”нең) xäyriyä fondı iniśiativası (инициативасы) belän buldırıla. “Qadim Älmät” 2022nçe yılda “Russian World Music Awards 2022” festivaleneñ “İñ yaxşı otantik proyekt (проект)” nominaśiyäsendä (номинациясендә) ciñüçe bula.
Törkiyädä Yosıf (Йосыф) Aqçuranıñ Rusiyädäge êşçänlege turında kitap dönya kürde
“Tatar-inform” agentlığı xäbär itüençä, törek ğalime Äxmät Qanlıdärä kürenekle säyäsät häm cämäğät (җәмәгать) êşleklese, ğalim Yosıf (Йосыф) Aqçuranıñ Rusiyädä yäşägän çorı turında fänni xezmät bastırıp çığardı. Älege basma “Yosıf (Йосыф) Aqçura häm Rusiyä törkiçelege” dip atala.
Ğalim Yosıf (Йосыф) Aqçuranıñ bügengä xätle kiñ auditoriyägä belenmägän yaqların açqan. Äsärdä märxüm millättäşebezneñ avtobiografiyäsendäge qızıqlı häm ğibrätle (гыйбрәтле) mizgelläre, Sember, Qazan, Peterburg, Bahçasaraydağı ictimaği (иҗтимагый)-säyäsi êşçänlege dokumental’ nigezdä yaqtırtılğan.
Kitapqa kereş süzne Yosıf (Йосыф) Aqçuranıñ onığı, atom fizigı Yosıf (Йосыф) Civäläkoğlu yazğan.
Tarix professorı Äxmät Qanlıdärä xezmätendä bügengä çaqlı külägädä qalğan “Tek-Esin” fondı häm Yosıf (Йосыф) Civäläkoğlunıñ şäxsi arxivı materiallarınnan, ğalim Yahya Kemal (Яхъя Кемаль) Taştan arxivındağı çornıñ waqıtlı matbuğatınnan faydalanğan. Şulay uq Aqçura näseleneñ Semberdäge metrika däftäre, Qırımda çıqqan “Tärceman” gazetı arxivları da avtornıñ küz uñında totılğan.
Moña qädär (кадәр) çıqqan xezmätlärneñ barısında da Yosıf (Йосыф) Aqçuranıñ Törkiyädäge tormışı, êşçänlege tikşerelgän, ämma anıñ 1903-1919 yılları arasında Qazan, Mäskäw, Peterburg, Qırımdağı aktiv êşçänlege tiränten yaqtırtılmağan, analizlanmağan. Min şul citeşsezlekne beterüne maqsat itep quydım”, - di ğalim Äxmät Qanlıdärä.
Kitapta şulay uq tatar tarixı öçen ähämiyätle fotografiyälär urın alğan. Aqçura yasağan 1800-1920 yıllar aralığında tatar zıyalıları belem êstägän illärneñ kartası da quşımta bularaq birelgän. Äsärneñ soñğı öleşenä Äxmät Qanlıdärä belän Yosıf (Йосыф) Aqçuranıñ qızı tabibä Ölkänneñ ulı Yosıf (Йосыф) Civäläkoğlu arasında qorılğan bay êçtälekle, ğämle (гамьле) äñgämä urnaştırılğan.
Törek ğalime Pol’şada tatarlarnı tanıta
“Tatar-inform” agentlığınıñ başqa ber xäbärendä isä tөрек ğalimeneñ Polşa (Польша) studentlarına tatarlar turında lekśiyälär (лекцияләр) uquı turında citkerelä.
Törek ğalime Fatix Äkici Pol’şanıñ Adam Miśkeviç (Мицкевич) isemendäge universitetı studentlarına tatar xalqı häm anıñ tele, tarixı turında lekśiyälär (лекцияләр) uqığan. Bu xaqta ğalim üze xäbär itä.
Ul awrupalı (европалы) studentlarnı İdel buyı tatarları, Tatarstan tarixı häm tatar xalqınıñ bügenge köne belän tanıştıra. Tatar teleneñ tarixi çorları, xäzerge torışı häm millätneñ xarakteristik üzençälekläre turında mäğlümat (мәгълүмат) birä. Tatar mädäniyäteneñ alğı plandağı êlementları turında söyli, bügenge tatar älifbasın (алфавитын) öyrätä häm başlangıç däräcädä tatar tele däresläre birä.
Fatix Äkici Pol’şanıñ Poznan’ şähärendä urnaşqan êlege universitetta ber atna lekśiyälär (лекцияләр) uqıy, aña bu mömkinlek “Êrazmus” xalıqara student häm ğalimnär almaşu programması qısalarında birelä.
Fatix Äkici – Törkiyäneñ Atatörek isemendäge universitet ğalime, kandidatlıq dissertaśiyäsen (диссертациясен) “Tatar yazuçısı Ğalimcan Ğilmannıñ (Гыйльманның) povestlarına (повестьларына) analiz” temasına yaqlıy, ädipneñ äsärlären törekçägä tärcemä itep “Häcäöykü” isemle ädäbi jurnalda bastıra.
