Geotermal’ ênergiya

Geotermal’ ênergiya – cir yözenä yaqın qatlamnardağı magma, su, par, qaynar qıyaladan alınğan häm dön’ya bulğanda qullanırğa mömkin bulğan ênergiya töre.

Geotermal’ ênergiya çığanaqları hawa torışına bäysez räweştä atnağa 7 kön, täwlegenä 24 säğat’ êlektr ênergiyäse citeşterä ala.

Êlektr citeşterü isä geotermal’ mäydannarda açılğan qoyılardan par häm suğa ayırılğannan soñ turbinalar häm generatorlar aşa başqarıla.

Geotermik ênergiya däwam itterelä ala torğan, ışanıçlı häm êkologik yaqtan çista bulğanğa dön’yaküläm populyarlaştı.

Törkiyä 2023 nçe yılda êlektr citeşterüneñ 36,3%ın kümerdän, 21,4%ın tabiği gazdan, 19,6%ın gidrolik ênergiyädän, 10,4%ın cildän, 5,7%ın qoyaştan, 3,4%ın geotermal’ ênergiyädän häm 3,2%ın başqa çığanaqlardan täêmin itte.

Geologik häm geografik torışı belän Törkiyä aktiv tektonik poyasta urnaşqan, şuña kürä ul geotermal’ yağınnan dön’ya illäre arasında bay urında tora. İlneñ törle poçmaqlarında yaqınça meñ geotermal’ çığanaq bar.

Törkiyä xäzerge waqıtta Awrupada geotermal’ potenśial cähätennän 1 nçe il häm quät köçe yağınnan dön’yada 4 nçe il.

Geotermal’ ênergiyädän êlektr citeşterüdä iñ yaxşı 5 il: Amerika Quşma Ştatları, İndoneziya, Filipin, Törkiyä häm Yaña Zelandiya.

Läkin Törkiyäneñ maqsatı – 2030 nçı yılda citeşterüne 4 tapqırğa arttıru häm  ênergiya ixtıyaclarınıñ yaqınça 10%ın geotermal’ resurslardan alıp bu kategoriyädä dön’ya liderı bulu.

Törkiyäneñ geotermal’ potenśialı da bik yuğarı dip sanala.

Potenśial’ mäydannarnıñ 78%ı Könbatış Anadoluda, 9%ı Êçke Anadoluda, 7%ı Märmär töbägendä, 5%ı Könçığış Anadoluda, 1%ı başqa töbäklärdä urnaşqan.

Geotermal’ çığanaqlarnıñ 90%ı tübän häm urta temperatura dip klassifikaśiyälänä. Şuña kürä ul cılıtu, termal’ turizm häm sänäğat’ tarmağında qullanıla.

10%lıq öleşe êlektr ênergiyäse citeşterüdä qullanıla.

Törkiyädä geotermal’ ênergiyädän berençe êlektr citeşterü 1975 nçe yılda 0,5 megavatt köçenä iyä Qızıldärä êlektr stanśiyäse belän başlana.

1990 nçı yıldan 2004 nçe yılğa qadär tormşqa aşırılğan säyäsätlär arqasında tuqtap qalğan diyärlek geotermal’ ênergiyäne êzläw êşçänlekläre 2005 nçe yıldan intensiv êzlänülär belän tizlände. Borawlaw ısulı belän geotermal’ ênergiya êzläw 2000 metrdan 28 000 metrğa qadär töşä başladı.

Geotermal’ ênergiya êzläwdä Qazılma baylıqlar tikşerenü oyışmasına bülep birelgän aqça 10 tapqırğa arttı.  

2023 nçe yıl başında çığanaqnıñ törlelänüe belän bergä êlektr citeşterü 1686 megavatqa qadär arttı.

Monnan tış 150 meñnän artıq toraq geotermal’ ênergiya belän cılıtıla.

Törkiyäneñ geotermal’ cılılıq potenśialı 4500 megavat dip farazlana.

Avtor: Mäxmüt Gürär / TRT Xäbär