DEAŞ liderınıñ üterelüe

DEAŞnıñ iğ’lan itelüennän soñ Äbu Xösäyen Xösäyni Kureyşi bu terrorçı oyışmanıñ dürtençe liderı bularaq kürelä. Äbubäker Bağdadi 2019nçı yılnıñ 26nçı oktyabrendä üterelgäç, ikençe lider Äbu Xaşimi – 2022nçe yılnıñ fevralendä häm annan soñğısı Äbu Xasan 2022nçe yılnıñ oktyabrendä AQŞ yärdämendäge operaśiyälärdä yuq itelde. Axırğı DEAŞ liderın isä Türkiyä milli küzläw oyışmasınıñ maxsus törkeme belän täêsirsez xälgä kiterdelär. Äbubäker Bağdadidan soñ kilgän liderlar turında centekle mäğ’lümat yuq. Çınlıqta, Äbu Xösäyenneñ älegä çın iseme dä bilgele tügel. Anadolu agentlığınıñ xäbärendä anıñ oyışmağa 2013nçe yılda kerüe häm tiz arada üseş aluı äytelä. Bu xäl DEAŞtan soñğı näselneñ yaña çorda tağın da aktiv poziśiyädä buluı kürsätkeçenä oxşağan. 

2019nçı yılnıñ 26nçı oktyabrendä DEAŞnıñ liderı Äbubäker Bağdadinıñ täêsirsez xälgä kiterelüe belän, çınlıqta, terrorçı oyışmanıñ, bigräk tä, Ğıyraq häm Süriyädä tarqalu prośessı başlandı. Annan soñğı liderlar oyışmanıñ operaśion mömkinleklären saqlarğa tırışsa da, 2019nçı yıldan başlap bu çor artta qaldı.  Äbu Xaşimineñ 2022nçe yılda üterelüennän soñ 15 ay êçendä 3 DEAŞ liderı yuq itelgän buldı.  Terrorçı oyışma 2010nçı-2013nçe yıllardağı şikelle qabat formalaşu prośessı başlarğa tırışsa da, monı başqarıp çığa almıy. Östäwenä DEAŞnıñ barı liderları tügel, yuğarı däräcäle başqa äğ’zaları da êläkterelde yäisä täêsirsez xälgä kiterelde.

Şul uq waqıtta, DEAŞ äğ’zalarınıñ ğailäläre häm balaların, bigräk tä Xol lagerında, reabilitaśiyäläwdän baş tartu, üzläre watandaşı bulğan illärneñ alarnı qabul itmäwe älege lager’larda DEAŞnıñ yaña buını barlıqqa kilügä êtärä ala. Bik küp cirle häm xalıqara xisaplar bu lager’larda DEAŞ strukturası sizelüen häm, bigräk tä, ideyalarnı taratu däwam itelüen kürsätä.

Bağdadidan soñ täêsirsez xälgä kiterelgän öçençe lider Äbu Xösäyengä qarata operaśiyäneñ 29nçı aprel’dä tormışqa aşırıluı bilgele. Törek häm dön’ya cämäğat’çelegenä anı 30nçı aprel’dä Türkiyä ilbaşı Räcäp Tayyip Ärdoğan xäbär itte. Şunnan soñ operaśiyäneñ neçkäleklären Anadolu agentlığı kanalı aşa citkerdelär. Anda äytelgänçä, Äbu Xösäyengä qarata operaśiyä 4 säğat’ däwam itä häm täslim bulırğa çaqıru yasala. Süriyäneñ Afrin/Cindäräs töbägendäge ber binada toruçı Äbu Xösäyenneñ urının almaştıraçağı turında küzläw mäğ’lümatı alınğannan soñ operaśiyäne ütkärergä qarar qılınuı häm terrorçı oyışma liderın isän kileş qulğa töşerü maqsatı quyıluı añlaşıla. Çönki binanıñ küreneşlärenä qarağanda, anıñ hawadan bombalawğa duçar bulmawı açıq kürenä. Türkiyä milli küzläw oyışması Äbu Xösäyenne isän kileş qulğa alu öçen zur tırışlıq quyğan. Operaśiyäneñ 4 säğat’ däwam itüe dä moña dälil. Äbu Xösäyenneñ êläkterelmäs öçen üz-üzen şartlatuı belderelä. DEAŞnıñ êlekkege liderları Äbubäker Bağdadi häm Äbu Xaşimi dä şartlatqıçlı jiletlar kiyep üz-üzlären ütergän ide. Mondıy xäl, küräseñ, terrorçı oyışma êçendä tradiśiyägä äwerelgän.

Äbubäker Bağdadi häm annan soñğı DEAŞ liderlarınıñ barısınıñ Süriyädä üterelüe iğ’tibarğa layıq statistika. Bilgele bulğança, ul Ğıyraqta kilep çıqqan terrorçı oyışma. 2012nçe-2013nçe yıllardan başlap Süriyädä tarala. Biredä anıñ, bigräk tä, liderlar däräcäsendä tamır cibärüe kürelä. Äbu Xäsännän tış, başqa barlıq citäkçelär Süriyäneñ tön’yağında täêsirsez xälgä kiterelä. Barı ul ğına Därada yuq itelä. Bu xäl DEAŞ äğ’zalarınıñ azat itelgän töbäklärdä tağın da caylı yäşerenä alularun uylawların añlata. Çönki älege cirleklär yıllar buyı xaos häm suğışnıñ bazası xälendä. Barı 2020nçe yıldan çiklärneñ üzgärmäwe häm suğışnıñ front sızıqlarındağı kontaktlar bularaq däwam itüe iminlek saqçılarınıñ da, milli küzläw oyışmasınıñ da iğ’tibarın noqta operaśiyälärgä yünältüenä mömkinlek birde. Şuña da Türkiyä küzläw oyışması sonğı waqıtlarda terrorçılıqqa qarşı bik küp operaśiyä ğamälgä aşırdı.

Murat Yäşeltaş

SETA agentlığınıñ iminlek tikşerenüläre mödire, yazuçı, professor