Törek-Anzak duslığı

Dön’ya tarixındağı iñ qanlı suğışlarnıñ berseneñ zur duslıqqa nigez saluın beläsezme?

Berençe Bötendön’ya suğışınıñ iñ ähämiyätle frontlarınnan berse bulğan Çanakkalä frontı tarixtağı iñ qanlı suğışlar bulğan häm här kvadrat metrğa altı meñ yädrä töşkän, tulayım 500 meñ keşe hälaq bulğan suğış mäydanı ide. Älege cirlärdä ber-bersen bötenläy belmäwçe illärneñ ğaskärläre bergä kümelde.

Berlektäş däwlätlärneñ köçläre arasında bik yıraq cirlärdäge öylären taşlap Britaniya armiyäsendä suğışu öçen kilgän Avstraliyä häm Yaña Zelandiyä, yäğ’ni qısqaça Anzak dip yörtelüçe ğaskärilär bula. Alar häm törek ğaskäriläre yaw qırında barı ber-bersenä qarşı suğışıp qına qalmıy. Bäreleşlärdän tuqtap torğan waqıtlarda aralarında xörmät xise belän keşelek mönäsäbätläre häm duslıq tua. Frontta kerlären yuıp êlü öçen okoplardan çıqqan ğaskärilär ber-bersenä atarğa uylamıy. Bolay ğına da tügel, okoplarınnan tämäke, şokolad, kipterelgän yözem, incir häm büläklek äyberlär cibäreşälär.

Suğış betkännän soñ Anzak armiyäse komandirı, general Godley Ğosmanlı köçlärenä ber yullama qaldıra. Anda ul Anzak qaberlärenä xörmät belän qarawların sorıy. Çınlıqta mondıy yullama yasaw hiç kiräk tügel ide. Çönki töreklär suğışta hälaq bulğan barlıq ğaskärilärne üz balaları şikelle ük qaradı. Anzak ğaskärläre yarğa çıqqan qultıqnı ülgännär istälegenä Anzak qultığı dip atadılar. 1915nçe yılda Geliboluda alarnıñ yarğa çığu köne 25nçe aprel’ - “Anzak köne” dip qabul itelde.

“İldä solıx - dön’yada solıx” digän Mostafa Kämal Atatörekneñ 1934nçe yılda Anzaknı iskä alu çaraları öçen yasağan yullaması bik mäğ’näle.

“Bu ilneñ cirläre östendä qannarın tükkän kaharmannar! Monda dus watannıñ cirendä yatasız. Xozur häm tınıçlıqta yoqlağız. Sez törek ğaskäriläre belän yänäşä, qoçaqlaşıp yatasız. Yıraq cirlärdän balaların yawğa cibärgän analar! Yılamağız. Balalarığız bezneñ qoçağıbızda, xozur êçendä häm tınıçlıqta mäñgelek yoqığa taldılar. Alar bu cirlärdä can birgännän soñ bezneñ balalarıbız buldı”.

Xäzerge waqıtta här yıl tarixnıñ iñ qanlı suğışlarınıñ berse bulğan Geliboludağı iskä alu tantanalarında yözlägän törek, avstraliyäle häm yaña zelandiyäle bergä cıyıla. Anda hälaq buluçılar öçen, dön’yadağı tınıçlıq öçen doğa qılalar, teläklär telänä. Şuña kürä dä Çanakkalä zur suğış qadär ük zur duslıqnı häm keşelekne dä böten dön’yağa kürsätkän urın bularaq qabul itelä.