Berençe törek xatın-qız säyäxätçe

 Säyäxät ul çit illärgä barıp qaytu digän süz genä tügel…

Ber qarasañ, bu dön’yada yäşäw – ul üze ber säyäxät.

Säyäxät – ul tirä yaqnıñ maturlığına xozurlanıp kürşe awılğa ciläkkä barıp qaytu da... Äye,äye bu da -säyäxät.

Säyäxät - ul tabiğat’ belän aralaşu häm äylänä-tirä dön’yanı tanıp belü ısulu. Anıñ öçen dä säyäxätçelärebez illär gizep dön’ya serlären, onıtılğan şähärlär, ıruğ-qabilälär, mädäniyätlär, ğoref-ğadätlär turında kiñ mäğ’lümat tuplap, üzläreneñ belemnären uquçılarına citkerep, mäğ’rifätle itep kürüne alğı planğa quyğan.

  Änä, säyäxät itü teläge qanına señgän törek qızı Fatma Märal Xornä Sävär nindi genä awırlıqlar kilsä dä, sınmıy-sığılmıy. Yıl äylänäsendä, mömkinlege bulğan sayın, biştären iñenä salıp yulğa quzğala ul. Dön’yanıñ iñ biyek tawlarınnan sanalğan Himalayğa menä. Älbättä, tawğa menü citdi äzerlek taläp itä torğan närsä. ”Tawlarğa mengändäge xisläremne süz belän añlatıp bulmıy. Sin bolıtlardan da östäräk, bolıt yurğan, ä sin anıñ östennän barasıñ. Menä-menä qul belän totıp bulır kebek. Bolıtlarnıñ tuğan urını ul… Tawlar mäğ’rür! Bu ğıybarä “matur süz” öçen genä äytelmägän, tawlarda betmäs köç vä keşe anıñ yanında-tuzan börtege. Tabiğat’kä annan da yaqın bulırday cir barmı ikän? Bälki,diñgez töbenä töşkän keşe şundıy uq xislär kiçeräder, belmim…”, dip törek  säyäxätçese üzeneñ uy-xisläre belän urtaqlaşa.

Tawlarda keşeneñ böten êçke dön’yası açıla, dilär. Fizik äzerlegeñ dä bulsa, Fatma Märal Sävär cäyäw yörergä kiñäş itä. Çınnan da, üzeñ yörgändä genä bar närsägä töşenäseñ häm añlıysıñ bit, di ul.

Säyäxätçeneñ yazmalarında Hindstan tabiğateneñ üzençälege, Himalay tawlarınıñ xis-toyğı taşqını, real’ tormış kartinaları ğına tügel, ä säyäxätçeneñ alarğa qarata mönäsäbäte, sub’yektiv räweştä qabul itü näticäsendä tuğan küñel kiçereşläre çağılış taba. Säyäxätlärendä kürgän illär, şähärlär häm awıllar, alarnıñ dön’ya tarixında totqan urını; xalıqlar yazmışı, alarnıñ tormış-könküreşläre, ğoref-ğadätläre, geografik mäs’älälärgä bäyle fikerlären ideyäläre belän bergä ürep bara ul. Fatma Märal Sävär tabiğat’neñ üzençälegenä xäyran qalıp, maturlığına xozurlanıp, qırğıy canwarlarnıñ häm keşelärneñ ber-bersenä bulğan mönäsäbätlärenä soqlanıp säyäxätläre belän bäyle yazmaların Törkiyäneñ “Xörriyät” gazetasına cibärep bara. Alar 1968nçe-1972nçe yıllar arasında  “Ber turist qız däftäre” häm “Qulıñnı bir, Aziya” iseme astında bastırıla.

  Törek säyäxätçese Fatma Märal Xornä Sävärgä üzeneñ bulaçaq tormış iptäşe belän dä säyäxätläre waqıtında tanışıp,  qawışırğa nasıyp bula. “İrem belän bez Avstraliyädä çirattağı säyäxätem waqıtında tanıştıq. Ul da gizüçe ide. İkebez dä säyäxät itüne yaratabız. Bu miña dön’ya tiräli säyäxät itärgä, êşlärgä häm başqalarnıñ niçek itep êşlägännären kürergä mömkinlek birde. 1970nçe yılda İndoneziyädä öyrängän batik sänğate miña sistemalı uylarğa öyrätte”,dip añlata ul. Ber säyäxät itärgä öyrängän küñel härçaq aşqınadır,küräseñ. Säyäxätçe tawğa menep kenä qalmıy, ä şul yaqtağı xalıqlarınıñ yäşäyeşen, mädäniyäten, sänğaten dä kürep, öyränep qayta.

 “Säyäxätlärdän beräw dä nindi bar, şundıy bulıp qaytmıy”,digän ber aqıl iyäse. Dörestän dä ,säyäxät – ul täcribä häm yaña ürlärgä tağın ber adım yasaw. Säyäxätlärennän sanap betergesez täêsirlär belän qaytqan  häm ähämiyätle mäğ’lümatları, qızıqlı yazmaları aşa uquçılarınıñ küñelenä xuş kilgän törek säyäxätçese Fatma Märal Xornä Sävärneñ  yäşäw räweşe, dön’yğa bulğan mönäsäbäte küplärne ilhamlandırırğa, tormışqa yaña küzlektän qararğa mömkinlek birä.

  Yazmanı törle çığanaqlar nigezlänep Kadriyä Mäyvacı äzerläde.