S-400 lärme? AQŞnıñ küçär awışuımı ? (2 nçe bülek)

Professor doktor Qudrät BÜLBÜL

Uzğan yazmabızda Yal’ta konferenśiyäsennän soñ tözelgän Salqın suğış sistemasınıñ cimerelä başlawın ämma älegä yaña sistema qorıla almawı turında citkergän idek. Yaña global’ sistema êzlänülärenä ,Amerika Quşma Ştatları ,Rusiya Federaśiyäse häm Qıtay küçärenä ,ğadälätkä nigezlängän yaña sistema kiräklegenä tuqtalğan idek.

Änkara Yıldırım Beyazıt universitetınıñ säyäsi belemnär fakul’tetı dekanı professor doktor Kudrät Bülbülneñ mäs’älä belän bäyle añlatmasın täq’dim itäbez.

Törkiyäneñ iminlek ixtıyacı

Süzebezne Törkiyäneñ iminlek ixtıyacları belän däwam itteräbez. Berençe bötendönya suğışında cirläreneñ zur öleşen yuğaltqan Ğosmanlı däwlätennän soñ tözelgän Törkiyä Cömhüriyäte çiklängän geografik kiñlektä bulsa da yäşäwen däwam itterde.  Sovetlar Berlegeneñ 1940 nçı yıllardağı açıq diñgezlärgä ireşü säyäsetenä parallel’ räweştä Törkiyädän buğazlarğa yünälgän taläbennän soñ Törkiyä tağın da kübräk Könbatış blogı belän bergä xäräkät itä başladı.1952 nçe yılda NATO äğ’zası buldı. Könbatış blogınıñ Rusiyäne çolğap alu säyäsäte qısasında Törkiyä üz wazıyfasın başqardı. NATO da üzenä açıq räweştä yanawçı Sovetlar Berlegenä qarşı Törkiyäneñ iminlek ixtıyacına öleş kertte. 

 Yuğarıda ğomum qısası bilgelängän Salqın suğıştan soñ isä Rusiya Könbatış öçen berençe urındağı yanaw buludan tuqtadı. Törkiyä Könbatış blogı êçendä NATO äğ’zası bularaq üz wazıyfasın başqarunı däwam itterde.

Törkiyä millionnarça süriyälene sıyındırıp Könbatış demokratiyäse häm totrıqlılığına öleş kertä , könbatışlı illärneñ tağın da kübräk faşizm häm naśizm qoçağına töşüen totqarlıy. Ämma şulay buluğa qaramastan Törkiyä Süriyä belän bäyle iminlek yanawları qarşında yalğız qaldı. Xätta Törkiyä NATO äğ’zası buluğa qaramastan ayıruça AQŞ üzäkle säyäsätlärneñ yanawı astında. “Patriot”larnı satıp alu telägen AQŞ kire qaqtı, suğış urtasında AQŞ häm Germaniya tarafınnan kiterelgän “Patriot”lar da kire alındı.

Terror oyışması bularaq belengän häm Törkiyäneñ 50 meñ keşeseneñ ğomere özelüenä säbäp bulğan , Törkiyä distä yıllar köräş alıp barğan “PKK” häm anıñ Süriyädäge törkeme “YPG” belän Amerika Quşma Ştatlarınıñ xezmättşlek başqaruın Törkiyä xaqlı räweştä berniçek tä qabul itmi häm çik buylarında terror däwläte tözü tırıqşlıqları itep bäyäli. “PYD” terror oyışmasın 7 meñ yök maşinası xärbi kiräk-yaraq belän nığıtuğa Törkiyä köçle reakśiya belderä.

Törkiyäneñ iminlek ixtıyacın kürmämeşkä sabışıp üzen saqlawı öçen kiräkle cihazlar birelmägängä kürä Törkiyäneñ üzen saqlaw öçen Rusiya, Qıtay häm başqa illär belän xezmättäşlek başqaruı qotılğısız. Xakimiyättä nindi genä partiya bulmasın ileneñ kiläçäge turında uylawçı ber genä partiya dä ilen saqlaw öçen Könbatışlı illärdän xuplaw kürmägändä al’ternativ êzlänülärgä kereşmiçä berni êşlämiçä utıra almas ide.

AQŞnıñ küçär awışuı

Bügenge köndä Germaniya, Yaponiya, Kön’yaq Koreya haman da AQŞnıñ iminlek qanatı astında. Bu yaqlaw astında totrıqlılıq häm üseşlären däwam itterälär. Törkiyägä dä Salqın suğış däwerendä mondıy yaqlaw kürsätelgän ide. Ämma xäzerge waqıtta Törkiyäne qanat astına alu tügel, Törkiyäneñ iminlegenä açıq räweştä yanıylar. (Könçığış Urta diñgezdä Törkiyägä qarşı säyäsätlär, Süriyä krizisı, FETÖ, S-400 saqlanu sistemaları, F-35 ).

Törkiyä Könbatış küçäre êçendä NATOda distä yıllar üz wazıyfasın başqarğan, aluğa qarağanda kübräk birgän il. Bügenge köndä dä Törkiyäneñ totışında üzgäreş yuq. Şuña kürä soñğı yıllarda könbatışlı häm könbatış yaqlı zıyalılar qatğıy räweştä basım yasağannıñ kiresenä küçär awışuı Törkiyädä tügel, ğomumän alğanda Könbatışta ,AQŞta küzätelä.  

Amerika Quşma Ştatlarındağı küçär awışuı barı tik Törkiyägä qarata ğına tügel. AQŞnıñ kürşe ,çiktäş illäre Meksika,Kanada ,Awrupa Berlege illäre dä bu küçär awışuı näticälären kürä. İran, Tön’yaq Koreya, Latin Amerikası illäre, Rusiya häm Qıtay belän kilep tuğan kiyerenkeleklärne dä bu bäyläneştä bäyälärgä mömkin.

AQŞtağı küçär awışuınıñ säbäplären barı tik Salqın suğıştan soñ üzgärgän berençe çirattağı mäs’älälär arasınnan tügel, global’läşü barışlarında AQŞnıñ häm Könbatışlı illärneñ citärlek däräcädä qazanışlı bulmawınnan ,bu säbäple AQŞnıñ global’ liderlığın yuğaltu qurqusı belän êlekke prinśipial häm köndäşlek säyäsätläreneñ  kiresenä säyäsät alıp baruınnan êzlärgä kiräk.  

NATO belän AQŞ arasında totış ayırması

Amerika Quşma Ştatları saqlanu ministrı wäkile Patrik Şanaxannıñ Törkiyä saqlanu ministrı Hulusi Akarğa cibärgän xatında Törkiyäneñ Rusiyädän S-400 saqlanu sisteması aluınıñ AQŞ häm NATO belän xezmättäşlekkä zıyan salaçağı, saqlanu tarmağı häm iq’tisadi maqsatlarınıñ , üseş häm xalıqara säwdäneñ bu wäzğiyät’tän zıyan kürüe mediada urın aldı. Şanaxannıñ Törkiyä S-400 alğan oçraqta F-35 lärne ala almawın da citkerüe belderelä.

Bu xat qına da Törkiyäneñ üz iminlek ixtıyacın ber genä küçärgä dä tapşıra almawınıñ kürsätkeçe. Êlegräk şaqtıy il urın alğan häm bergä citeşterü qararına kilengän F-35lärdän Törkiyäne ber yaqlı bularaq çığaru, çitläşterü belän yanıylar.

Şanaxannıñ Törkiyäneñ S-400 aluınıñ Törkiyäneñ NATO belän mönäsäbätlärenä dä zıyan saluı süzläreneñ  döres bulmawın Törkiyägä säfäre waqıtında NATO ğomum särqätibe Yens Stoltenberg ta belderde. NATO ğomum särqätibe NATO äğ’zası illärneñ üzlären saqlaw xoquqına iyä buluın citkerde.

Näticä yasap şunı äytergä kiräk, Törkiyä könbatışlı illär häm Amerika Quşma Ştatları belän çağıştırğanda bälki dä iñ az totışın üzgärtkän ilder. Törkiyä tarixi ittifaqların beteräçäk êzlänülär êçendä tügel. Totış üzgärtü yäisä küçär awışuı Törkiyäneñ iminlegena iğ’tibar itmiçä, terror oyışmaları belän xezmättäşlek başqarp çik buyında terror däwläte buldırırğa teläwçe qayber Könbatış illärendä häm ayıruça AQŞta. Salqın suğış däwere belän çağıştırğanda Könbatıştağı bu küçär awışuı bik açıq räweştä küzätelgändä Törkiyä S-400 yäisä başqa mondıy texnika satıp aludan nigä waz kiçsen ki?

   Professor doktor Qudrät BÜLBÜL - Änkara Yıldırım Beyazıt universitetınıñ säyäsi belemnär fakul'tetı dekanı