Tatarça törek äsärläre
Töreklär häm tatarlar: urtaq qıymmätlär 24
Tatar telenä tärcemä itelgän kürenekle törek yazuçıları häm äsärläre turında qısqaça küzätü
Tatar-törek bäyläneşläre xaqında süz yörtkändä,älbättä,iñ berençe çiratta tärcemä äsärläre turında äytergä kiräk.Tatar-törek ädäbi bäyläneşläre bik küptännän kilsä dä,1895nçe yılğa qadär törek ädäbiyatınnan tärcemälär şaqtıy az.Alarnıñ da küpçelegen poêtik janrlar häm,nigezdä,törek ädäbiyatına da Könçığıştan kergän äsärlär täşkil itä.
19nçı yöz axırında Rusya häm Törkiyä arasında bäyläneşlär tığızlana.Bu,älbättä,tatarlarnıñ häm töreklärneñ ädäbiyatına üzeneñ öleşen kertä.19nçı ğasırnıñ siksänençe yıllarına qadär tatar-törek ädäbi bäyläneşlären küzätkännän soñ,alarnıñ nığuına,tatarçalaştırılğan äsärlär arasında dön’yawi motivlarınıñ torğan sayın arta baruına,çittän kergän ädäbiyatnıñ san häm sıyfat üseşenä iğ’tibar itmi mömkin tügel.Tatarçadan törekçägä,törekçädän tatarçağa tärcemälär barlıqqa kilä.Bu çorda tatarlar dön’ya ädäbiyatı belän näq’ menä törekçädän tärcemälär aşa tanışalar.Tatar-törek bäyläneşläreneñ üsüe näticäsendä törek ädäbiyatı tatar dön’yasına dulqın bulıp kilep kerä.
Tärcemä törle xalıqlarnıñ aralaşuına,añlaşuına,ruxi xäzinälär almaşuına xezmät itä.Fän-texnika,mädäniyat dön’ya külämendä yuğarı üseş alğan xäzerge zamanda tärcemäneñ ähämiyäte ğayät’ zur.Tärcemä-çığanaq teldän alınğan bilgele ber mäğ’lümatnı ikençe telgä citkerüne üz êçenä alğan intellektual’ êşçänlek.
Sonğı yıllarda tatar yazuçıları äsärläreneñ törek telenä tärcemä itelüe,ayırım cıyıntıqlar räweşendä Törkiyädä häm Tatarstanda dön’ya kürüe-älege yünäleştäge êşneñ ternäklänep kitüen raslıy.Bügenge köndä Törkiyädä üz milli ädäbiyatların dön’yağa tanıtu yünäleşendä citdi êş alıp barıla.Törek häm tatar telläre urtaq törki tellär ğailäsenä qarağanlıqtan,alarda süzlärneñ frazeologik bäyläneşendä,hiçşiksez,urtaq yaqlar da,qıpçaq häm uğız tellär gruppasına kerü arqasında,üzençäleklär dä bar.
Mäşhür mädäniyat êşleklese,törek ädäbiyatı klassigı Reşat Nuri Guntekinnıñ ädäbi mirası zur häm küp qırlı.Üz ğomerendä 20 roman,küp kenä xikäyä,p’esa häm sŝenariylar yaza,teatr häm ädäbiyat tänqıyt’çese,baytaq qına süzlek häm antologiyälärneñ tözüçese bularaq ta tanıla.
Reşat Nuri 20nçe yözneñ başında bik qatlaulı çorda icat itä.Törkiyä Berençe bötendön’ya suğışına tartılıp ciñüçe mämläkätlärneñ intervenŝiyäsenä duçar itelä häm,monıñ näticäse bularaq,törek xalqınıñ milli azatlıq öçen böyek köräş yılları başlanıp kitä.Törek xalqınıñ bu yazmiş êtapları,şulay uq İkençe bötendön’ya suğışı waqıyğaları belän suğıştan soñğı reakŝiya çorı-bolar hämmäse dä Reşat Nuri icatında çağılış taba.
Ädip üzeneñ küp kenä romannarında bäxetneñ bulmawın,yätim-yätimälär turında yaza.Berniçä xikäyäsen ruxanilär belän därwişlärgä bağışlıy.Älbättä,Reşat Nurinıñ iñ güzäl,anı böten dön’ya aldında danlı itkän,Tahir Nurmöxämmätovnıñ da tatarçağa tärcemä itelgän äsäre-“Çalı koşı” romanı.Ul berençe märtäbä 1922nçe yılnı “Waqıt”gazetında basıla,şul uq yılda ayırım kitap bulıp çığa.
Bu populyarlıqnıñ säbäbe äsär syujetınıñ mawıqtırğıç buluında häm avtornıñ neçkä lirik alımnar belän xikäyäläwendä genä dä tügel.”Çalı koşı”-20nçe ğasırnıñ berençe çiregendä il tormışın kiñ polotnoda çağıldırğan äsärlärneñ berse.Uquçı anda yıraq töbäklärdä yäşäüçe xalıqnıñ könküreşe,ğoref-ğadätläre belän tanışa.
Romandağı Färidä obrazı ädip tarafınnan yöräk cılısın quşıp zur mäxäbbät belän icat itelgän.Älbättä,törek uquçısınıñ zäwığına yaraqlaştırılıp,roman ike bäxetsez yöräkneñ bäxetle qawışuı belän tämamlana.Roman şul yağı belän dä ähämiyätle-avtor tübän qatlau xezmät iyälärenä qarata mäxäbbäten belderep,alar turında yaratıp häm söyep yaza.
Aldağı säxifälärebezdä törek telennän tatar telenä tärcemä itelgän kürenekle yazuçılar(Fatix Qutlu) xaqında da tulıraq mäğ’lümat birergä tırışırbız.Süzebezne yomğaqlap,tärcemä turında tatar ädäbiyäte ğalime Xatıyp Miñnegulovnıñ tärcemä êşeneñ ğayat’ kiñqırlı häm ähämiyätle funkŝıya başqaruına basım yasıwı turındağı süzläre belän tögällise kilä: "Tärcemä –ğadäti ädäbi küreneş kenä tügel, ä üzara añlaşunıñ,ruxi,mäğ’lümati baylıqlar belän tanışunıñ ğayat’ möhim çarası da.Ul keşelärne ,xalıqlarnı,illärne,çorlarnı yaqınayta,alarnıñ üzara söxbät-diologların täêmin itä"- di ğalim X.Miñnegulov.
Törle çığanaqlardan tuplap äzerläwçe Kädriyä Mäyvacı
Çığaqlar:
1)R.N.Güntekin.Çalı qoşı:Roman.Tahir Nurmöxämmätov tärcemäse.Qazan:Tatar.kit.näşr.,1990
2)TATARİCA:LITERATURE.
a)F.S.Sayfullina,Qazan Federal Unever.,Qazan,420008.
b)A.Z.Valiieva,National Research Univer.Higher school of Economics.,Moscow,101000.
