Çatalhöyük
Törkiyäneñ mädäniyät xäzinäläre 26
Törkiyäneñ mädäniyät xäzinälärendä bu atnada sezgä keşelek tarixında zur ber borılış noqtası bulğan Neolitik-Yaña taş ğasırınıñ ilebezdäge iñ mohim urnaşu üzäge bulğan Çatalhöyükne tanıtaçaqbız.
Keşelek dönyası 100 meñ yıl buyınça mäğärä häm taş astında yäşägännän soñ 9400 yıl elek iñ iskelär bulğan Neolitik- Yaña taş ğasırda berençe awıllarnı qorıy başlağannar Dönyada bu awıllarnıñ in iskelärennän berse bulğan Konya Çumrada bulğan Çatalhöyükne tanıtaçaqbız.
Tağın da komfortlı yäşäw alannarı başta alaçıq, soñınnan çatır häm keçkenä awıllarğa ireşelde. Bu adımnan soñ küp xalıq sannı ber urında sıyındıraçaq häm iminliği, sıfatlı aşaw-eçü häm bötenese belän bergä yäşäwneñ tämin itäçäge komfotrnı ezlägän keşelek dönyası xäzerge könnän başlap 9400 yıl elek Çatalhöyüktä bulğan kebek berençe unraşı üzäklärne barlıqqa kiterde.
Monda 8 meñnän artıq keşeneñ yäşängäne belenä . Bu xalı sanı belän bälki dä awıldan awılğa küçenü yäşängän urın. Neolitik taş ğasır şul uq waqıtta igençelek häm berençe haywan törläreneñ qulğa iyäläşterüen dä bergä kiterde.
Tawıq, sarıq, käcä, sıyer, yök taşır öçen işäk berençe qulğa iyäläşterelgän häm keşe qulınnan aşaw alğan haywan törkeme ide. Berençe börtekle aşlıqlarnı da citeşterä başlanğan.
Çatalhöyük şul uq waqıtta berençe belgeçlek ölkäse bulğan tegüçelek êşe cixaz citeşterü kebek belgeçleklärne dä tudırğan.
Monıñ yanında tufraqtan tabaq-çülmäk citeşterüe dä tizlek belän üsep bara ide.
Härkem üz ölkäsendä tizlekle maxsuslaşıp bara ide.
Büyük ixtimal berençe säwdä räweştä bulğan eşlänmälärneñ almaşınuı küp sanlı awıllarda yäşänä ide.
GEÇİŞ..
Çatalhöyük 1958nçe yılında arxeologlar tarafınnan açış yasalğannan soñ qazılmalar belän tikşerelgän.
Monda tabılğan äsärlärneñ kübese Änkara Anadolu Mädäniyätläre muzeyında kürsätelä.Çatalhöyük küreneşeneñ dä urın alğan karta diwar räsemnäre dönyanıñ belengän iñ iske karta ürnäge bulıp tora.
Ügez başlı xäykälläreneñ dä bulğan dini üzäklär bulğan äsärlärdän barı tik ber öleşen barlıqqa kiterä.
Mondağı mädäni häm sänğät belän bäyle alğarışlar xäyran qaldıra torğan däräcädä.
Çatalhöyük öylärendä iminlek säbäbe belän tübädän açılğan ber qapqadan kereş täêmin itelä ide.
Bu urnaşu üzägendä uram yuq ide, öylär arasında ireşü öçen basqıçlar häm tigez tübälärdä urın alğan tübä qapqalarınnan täêmin itelä ide.
Öylärdä qayber bülmälär yäşäw alanı bulğanda qayber bülmälär isä sklad bularaq qullanıla ide.
Çatalhöyüktä yäşägän keşelär ülgännärneñ yäşägän öylärneñ ber bülmäsenä ülgännän soñ terelü ışanıçı buyınça äni qarnında bäbi şäklendä kümelä ide. Monıñ arqasında ğailädä yäşägän ölkännär,balalar häm onıqları belän ber ük möhitne urtaqlaşırğa däwam itälär ide. Öylärdä ber dä çüp bulmawı- tışta bilgele alnnarnıñ çüp urını bularaq qullanılğanı kürsätä. Monda canlı ber iqtisadnıñ ezläre da bar. Börtek aşamlıqları belan bergä borçaq, toz häm qımmätle ber taş bulğan obsidiyannıñ qullanılğanın häm dä säwdä yasalğanı bilgelängän.
2009nçe yılda Yunesko Dönya mädäniyät miras isemlegenä östälüeneñ möräcäğäte yasalğan Çatalhöyük 2012dä bu isemlekkä alınğan.
Yaqın könçığışta Çatalhöyüktän tağın da iske urnaşu üzäkläreneñ tabıluğa qaramastan monda oçraşqan mädäniyät baylıqlar häm idarä ısulı Çatalhöyükne dönya tarixında tiñsez ber urınğa urnaştırılğan. Xäzerge köndä tikşerenülärneñ däwam itkän Çatalhöyüktä kiläçäktä tabılaçaq bilgelär keşelek tarixınıñ yaqtırtıluına öleş kertäçäk.
Törkiyäneñ mohim mädäniyät üzäklärennän Çatalhöyükkä çaqırıp qalabız.