Törkiyäneñ Rusiyädän S-400 aluına Könbatış rizasızlıq belderä
Törkiyä häm Awraziya 32
Törkiyä hawa saqlanuın nığıtu öçen Rusiyädän S-400 raketa saqlanu sistemaları satıp alırğa uylıy. Törkiyäneň könbatışlı berlektäşläre isä moňa reakŝiya belderä.
Süriyädäge butalçıqlıq häm bäreleşlärneň watandaşlar suğışına äwerelüe ,Ğiraq häm Süriyädä “DEAŞ” , “PKK” terror oyışmalarınıň buluı, kürşe çiktäş illärdäge krizis potenŝialları Törkiyäneň hawa saqlanu sisteması êzlänüläre häm êşçänleklären arttıruğa êtärde. Kürşe illärdäge zur külämle risklar säbäbe nigezendä raketa sistemaları belän ximik qorallarğa qarşı Törkiyäneň çaralar kürüe qotılğısız. Bügenge köndä Törkiyäneň saqlanu säyäsäten berençe çiratta bu qayğı bilgeli.
Süriyä krizisı säbäbe belän NATO äğ’zası Törkiyä raketa höcüme yanawı astında buluğa qaramastan “Patriot” hawa saqlanu sistemaları NATO tarafınnan Törkiyägä bik soň kiterelde. İspaniya häm İtaliyadan tış illär dä batareyaların berençe forsatta sütep alıp kitte. Bügenge köndä “PKK”-“PYD”-“YPG”nıň qulında ciňel häm awır NATO qoralları bar. NATO inventarendä kürergä mömkin bulğan xärbi şartlatqıçlarnı terrorçılar İstanbulda şartlattı. “Fätullahçı terror oyışması/parallel’ dawlät qorılışı”nıň uzğan yılnıň 15 nçe iyül’däge qanlı tüntäreleş kereşüenä Könbatış citdi räweştä reakŝiya beldermäde. Barlıq bu täräqqiyät’lär Törkiyäne mäcbüri räweştä alternativ êzlänülärgä êtärä. Rusiyäneň täq’dim itkän bäyäne kimetüe, Törkiyä – Rusiya arasında mönäsäbätlärneň yaxşıruı häm Törkiyäneň kritik mäs’älälärdä könbatışlı berlektäşlärennän yaqlaw kürmäwe kebek säbäplär arqasında xäzerge waqıtta Rusiyäneň S-400 sisteması Törkiyä öçen berençe alternativ bulıp tora. Törkiyäneň Rusiyädän S-400 alu plannarı belän bäyle könbatışlı berlektäşläreneň kisken tänqit’läre häm kisätüläre soňğı atnalarda tağın da arttı. Moňa oxşaş wäzğiyät’ monnan barı tik berniçä yıl êlek Törkiyäneň ber Qıtay firması belän hawa saqlanu sisteması belän täêmin itü turındağı söyläşü barışında küzätelgän ide.
Törkiyä räsmi zatlarınıň centekle texnik belderüläre S-400 sistemasınıň NATO öçen iminlek cähätennän kimçelek täşkil itmäwe turında. Törkiyäneň könbatışlı berlektäşläreneň rizasızlıq belderüläreneň töp säbäbe texnik tügel, säyäsi kebek kürenä. Çönki şul uq könbatışlı berlektäşlär Greŝiya Rusiyädän alğan S-300lärne üz hawa saqlanu sistemasına quşu qararı qabul itkändä häm “Aq börket-2013”xärbi künegüläre waqıtında S-300 lärne qullanğanda bu räweşle rizasızlıq beldermäde.
Törkiyäneň Rusiyädän S-400 aluı - il citäkçeläre dä küp tapqırlar beldergänçä aşığıç xäräkät ixtıyacın qanäğätländerü kereşüe. Soňğı däwerdä Törkiyäneň NATO häm ayıruça Amerika Quşma Ştatları belän tışqı säyäsät häm xärbi iminlek mänfäğät’läreneň turı kilmäwe härkem belgän çınbarlıq. Şulay uq Rusiya belän Törkiyä arasındağı yaxşı mönäsäbätlär dä ber kön qabat bozılırğa mömkin.
Bu säbäple Törkiyäneň saqlanu alternativların häm berlektäşlären törleländerüe üze öçen raŝional kereşü. Törkiyä kürşe töbäklärdän kilgän yanaw-qurqınıçlarğa iğ’tibarsız qala almıy. Şuňa kürä dä Törkiyäneň üzen hawa sisteması belän cihazlandıruı normal’ äyber. Sannarı bik küp bulmağan zur citeşterüçelärneň könbatışlı bulğannarı Törkiyägä texnologiya küçerüne xuplamağanğa kürä Törkiyä öçen Rusiya häm Qıtaydan başqa çara qalmıy. Älbättä bu qısqa möddätle çişeleş. Ozın möddättä Törkiyä saqlanu sänäğäteneň yuğarı fänni häm texnologik citeşterü däräcäsenä kütärelüe häm Törkiyädä cirle citeşterü başqaruı zarur.
Törkiyäneň S-400 satıp alu telägenä NATOnıň reakŝiyäse kötelgän xäl ide. NATO S-400 sistemasın bälki dä üz sitemasına quşunı da qabul itmäyäçäk. Bu wäzğiyät’tä Törkiyä älege sistemanı NATO sistemasınnan bäysez bularaq urnaştıraçaq. Fäqät’ xäzerge waqıtta Törkiyäneň barlıq hawa saqlanu barışları häm saqlanu strukturası NATOğa integraŝiyälängä kürä berençe êtapta citdi problemalar kilep tuarğa mömkin. Ägär NATO häm Amerika Quşma Ştatları Törkiyäneň mondıy alternativ êzlänülärennän tınıçsız bulsa töbäktä qabul itelä ala torğan köç balansı buldıru öçen Törkiyäneň borçıluların aňlarğa häm Törkiyä belän bergä êşlärgä tiyeş.
Törkiyäneň kürşeläre bulğan Kavkaz,Balkan häm Yaqın Könçığış soňğı ğasırda küp sanda bäreleş, krizis häm suğış kiçerde. Bolar arasında däwlätlär arası suğışlar belän bergä gibrid suğışlar da bar. Bügenge köndä Törkiyägä törle qurqınıçlar yanıy. Bu säbäple ayıruça 15 nçe iyül’däge tüntäreleş kereşüennän soňğı barışta kiň qırlı saqlanu-iminlek üzgäreşen maqsat itep quya. Törkiyäneň könbatışlı berlektäşläreneň dä bu wäzğiyät’ne küz uňında totıp tiyeşle ğamällärne başqaruı ike yaqlı mönäsäbätlärneň kiläçäge cähätennan zur ähämiyätkä iyä.
