Maqsat – Fällucäne “qotqaru” tügel, qazanu bulırğa tiyeş

Transnatsional’ terror oyışması bularaq “DEAŞ” Amerika Quşma Ştatlarının äydäp baruçanlığındağı xalıqara koalitsiyanıñ Ğiraqnı basıp aluı tudırğan xaotik moxitnıñ şartlarında tudı. Yawdan soñ häm soñınnan Ğiraq säyäsätendä xakim bulğan törkemnärneñ sönni ğäräp xalqın marginalläştergän säyäsätläre häm ğämälläre “DEAŞ”nıñ nigezen saluın buldırdı. Annan soñ isä köçäyep tamırların cäyde. Süriyädä yäşängän xaos ta “DEAŞ”nıñ Ğiraq çiklärennän çitkä cäyelüenä yul açtı.

2014nçe yılnıñ berençe aylarında Könbatış Ğiraqtağı şähärlärdä häm Ğiraqnıñ iñ möhim şähärlärennän Musulda xakimiyäten urnaştıruı “DEAŞ” cähätennän borılış noqtası buldı. Üzen däwlät bularaq iğlan itüçe terror oyışması Samarra häm Tirkit şähärlärenä dä cäyelde. Tönyaq Ğiraqta körd regional citäkçelegenä häm Kärkük qalasına da yanıy başladı.

Bağdatnıñ “DEAŞ”qa qarşı torudağı buldıqsızlığı amerikan citäkçelegen xäräkätländerde. Amerika Quşma Ştatlarınıñ äydäp baruçanlığında oyıştırılğan koalitsiya 2014nçe yılnıñ cäyge aylarında oyışmağa qarşı operatsiyälärenä başladı. 2016nçı yılnıñ ğinwar ayında “DEAŞ” Ğiraqta kontrole astındağı töbäklärneñ 40%lıq öleşennän çigengän wazğiyättä ide. Bağdatta ber-ber artlı oyıştırılğan häm terror oyışması cawaplılığın üz östenä alğan bombalı höcümnärdän soñ “DEAŞ”qa qarşı operatsiyanıñ maqsatı bularaq Fällucä berençe planğa çıqtı.

Ğiraq premyer-ministrı Haydar äl-İbadineñ 23nçe maydağı belderüennän soñ Fällucä operatsiyäse başlatılğan buldı. Ğiraq xärbi berlekläre belän bergä şiği Haşdi Şabi suğışçıları (“Xalıq mobilizatsiya köçläre”), Ğiraq politsiyası häm sönni qabilälärdän torğan üzixtıyarıy berleklär operatsiyağa quşıldı. 18nçe iyündä Äl-İbadi Fällucäneñ şähär üzägenä kerülären häm şähärneñ qotqarıluın iğlan itte. Läkin bügenge köndä şähärneñ tönyaq mäxällälärendä bäreleşlär däwam itä.

Soñğı könnärgä qädär şähär xalqınıñ bik äzeneñ şähärne taşlap kitüe – operatsiyanı awırlaştırğan faktor buldı. Ayıruça qazılğan ozın çoqırlar, isäpsez bombalı tozaqlar häm tınıç xalıqnıñ qalqan bularaq qullanıluı kebek wazğiyät tä operatsiyanı qatlawlaştırdı.

Ber atna êlek şähärne taşlap kitkän tınıç xalıqnıñ sanı berniçä meñ keşe belän genä çikle wazğiyättä ide. Fäqät “DEAŞ” köçeneñ cimerelüenä qaramastan bäreleşlärneñ däwam itüe - Fällucä häm tirä-yağındağı toraq urınnardan tınıç xalıqnıñ kitep baruına säbäp buldı. Berläşkän Millätlär Oyışmasınıñ humanitar êşlär koordinatsiya ofisı beldergänçä, 18nçe iyün könne bu san 83 meñgä citkän.

“DEAŞ” Fällucädän çistartılğannan soñ Bağdat cähätennän töp möhim mäs’älä – 2003nçe yıldan birle yäşängännär arqasında daimi räweştä zıyan kürgän, mixnätlärgä duçar bulğan töbäk xalqı belän urnaştırılaçaq mönäsäbät räweşe bulaçaq.

Şiği “Haşdi Şabi” suğışçıları arasındağı çiktän tış êlementlarnıñ şähärne taşlap kitkän tınıç xalıqqa qarata totışları uzğan atnalarda kön tärtibenä kilde.

Anbar vilayät başlığı belderüenä kürä, berniçä atna êlek tınıç xalıqtan yaqınça 50 keşe üterelgän häm 650se dä xäbärsez yuğalğan wazğiyättä. Ğiraq ğäskäre bu gäyepläwlär belän bäyle tikşerü başlatqan. Läkin xökümätneñ häm ğäskärneñ çiktäş tış xäräkätle suğışçılar östendä artıq ber yoğıntısınıñ bulmawı belenä. Fällucä xalqınıñ uzğan çorlarda da duçar bulğan oxşaş wazğiyätlär şähärneñ amerikan yawınıñ berençe yıllarında iñ möhim qarşılıq kürsätü üzäge buluına yul açqan ide. Ayıruça “DEAŞ”nıñ pionerı bularaq “Äl Qaidä”neñ Ğiraq törkeme dä bu şähärdä üzenä uñay moxit tapqan ide. “Äl Qaidä”neñ zolımnarı aldında töbäk xalqı oyışmağa qarşı köräşne yaqlağan häm anıñ yuqqa çığarıluında rol’ uynağan ide. Fäqät üzäk xökümätneñ töbäk xalqına qarata ayırımlılıq säyäsäte 2014nçe yılda “DEAŞ”nıñ töbäktä urnaşu yulın açqan täräqqiyät buldı.

“DEAŞ”tan qotılırğa teläwçe Fällucä xalqı Haşdi Sabi suğışçıları belän xaqlı bularaq oçraşırğa telämi. Şuña kürä dä Anbar vilayäte räsmiläre Bağdattan suğışçılarnıñ Fällucä xalqı belän qara-qarşı kiterelmäwen teläde. Ayıruça şähär “DEAŞ”tan qotqarılğannan soñ suğışçılarnıñ töğäyen bularaq şähärgä kerüenä röxsät birelmäwen taläp itä.

Borçılu uyandırğan başqa ber wazğiyät ta: Tikrit kebek “DEAŞ”tan qotqarılğan sönni toraq urınnarına, cirleklärenä bäreleşlär aldınnan şähärdän kitep barğan xalıqnıñ qaytuına äle dä röxsät birelmäwe. Bu wazğiyät şähärlärneñ demografiyäse belän uynalaçağı borçıluın uyandırğan wazğiyättä.

Fällucä xalqı cähätennän üzäk xökümätneñ şähärne “DEAŞ”tan qotqaruı – çın mäğnäsendä qotqarılu tügel. Şuña kürä dä Bağdatnıñ maqsatı – Fällucäne qotqarudan kübräk anı qazanu bulırğa tiyeş. Bu – berniçä yaqtan bik möhim.

Şähär - Bağdat cähätennän bik strategik wazğiyättä. Bağdattan barı tik 70 çaqrım yıraqlıqta. Şähär xalqınıñ rejimğa çit itelgän sönni xalıq sanınnan toruı - rejimğa qarşı törkemnärneñ anda üzlärenä sıyınır cir tabuların tä’min itä. Bu räweşle Bağdatnıñ iminlege – Fällucäneñ çın tınıçlıqqa ireşüenä bäyle. Bu cähättän Fällucä qotqarılğannan soñ Fällucä xalqınıñ üzen imin itep xis itüe öçen tärtipne urnaştıru cawaplılığınıñ cirle berämleklärneñ qulında buluınnan başqa ber alternativa kürenmi.

İkençedän, tiz räweştä tözeleş-tözekländerü çaraların başlatırğa kiräk. Bu cähättän töbäktä êşsezlekne dä azaytaçaq räweştä proyektlarnıñ tormışqa aşırıluı bik zur ähämiyätkä iyä.

Monnan tış qırıslıq oyışmalarınıñ ideologiyası belän köräş alıp bara alu öçen cirle sönni din ähelläreneñ xezmättäşlegenä ixtıyac bar. “DEAŞ” häm oxşaşlarınıñ dinne manipulyatsiyäläwçe süzlärenä qarşı xalıq ixtiram itkän üz din ähelläreneñ uñay yoğıntısınıñ iğtibarsız qaldırılmawı zarur.

Qısqası, Ğiraq üzäk xökümäteneñ aldındağı imtixanı – Fällucäne yañadan qotqaru tügel. 2003nçe yıldan birle berniçek yä yasıy almağannı başqaruı möhim. Bağdat Fällucä xalqınıñ künelen yawlarğa, qazanırğa tiyeş.