Türkiye-Greśiya mönӓsӓbӓtlӓrendӓ S-300 kiyerenkelege

 Türkiye - Greśiya mönӓsӓbӓtlӓre küp problemalar belӓn bergӓ kiyerenke çor kiçerӓ. Bu kiyerenkelek kübesençӓ Greśiya yağınıň maksimalistik sӓyӓsӓtennӓn hӓm provokaśiyӓlӓrennӓn ,Türkiyeneň bu sӓyӓsӓtne qabul itmӓwen diplomatik hӓm xӓrbi yaqtan kürsӓtüennӓn , şulay uq provokaśiyӓlӓrgӓ cawap birüennӓn ğıybarӓt. Berençe qaraşqa üzara kisken belderülӓr kebek kürensӓ dӓ, nigezdӓ tarixi hӓm geosӓyӓsi qarşılıqlar bar. Soňğı waqıtlarda mönӓsӓbӓtlӓr kiyerenke bulsa da, ul tirӓnӓygӓnçe çaralar kürelgӓn ide. Lӓkin Greśiya 23 nçe avgustta Türkiye xӓrbi oçqıçların S-300 hawa saqlanu sisteması belän tämek itep alğannan soñ, ike il arasındağı krizis yaňa yünӓleş aldı.

Ni öçen S-300 digӓn sorawğa cawap êzlӓgӓndӓ berniçӓ mӓs’ӓlӓ alğı planğa çığa. Alarnıň berençese – ike ilneň dӓ saylaw prośessına kerüe. Tizdӓn Greśiyӓdӓ waqıtınnan êlek saylaw uzaçaq. Saylawlar yaqınlaşqanda Türkiye Greśiya êçke sӓyӓsӓte kön tӓrtibendӓ berençe urında tora. 2023 nçe yılda Türkiyedӓ dӓ saylawlar bulaçaq. Greśiya Türkiye saylawları öçen bik möhim bulmasa da, xӓzerge kiyerenkelek saylawlarda möhim bӓxӓs temasına ӓwerelergӓ mömkin.

İkençe sӓbӓp  - soňğı yıllarda Greśiya belӓn Türkiye arasındağı xӓrbi köç ayırmasınıň  artuı. Greśiya ozaq waqıt Türkiyeneň saqlanu sӓnӓğӓtendӓ ireşkӓn möhim qazanışları aldında üzen uňaysız xis itӓ. Türkiyeneň bu potenśial belӓn zur östenlekkӓ iyӓ buluı hӓm Greśiyӓneň aňa cawap birӓ almawı üzlӓre öçen kirtӓ bulıp sanala. Türkiyeneň ayıruça keşesez hawa apparatları texnologiyӓsendӓ ireşkӓn uňışları Greśiyӓne borçıy.

Greśiyӓneň töp maqsatı – Türkiyene xӓzerge konfliktlar aşa provokaśiyälӓp Awrupanı üz yağına tartu. Bu oçraqta Türkiyeneň Greśiyӓneň qotırtularına kisken cawap qaytaruı kötelӓ hӓm bu reakśiyӓne Awrupa kön tӓrtibenӓ kiterep Türkiyegӓ qarşı belderü yasaw maqsat itep quyıla. Bu alım Greśiyӓneň  Türkiyegӓ qarata tışqı sӓyӓsӓteneň töp organı bulıp tora. Afina citӓkçelege Ukraina suğışı belӓn dӓ Türkiyeneň geosӓyӓsi möhimlegeneň artuına borçıla. Türkiyeneň Yaqın Könçığışta alıp barğan normal’lӓşterü sӓyӓsӓte dӓ Afinanı tınıçsız itӓ. Çönki Türkiyeneň Yaqın Könçığış illӓre belӓn mönӓsӓbӓtlӓrenen kiyerenke buluı Afinanıň xӓlen ciňelӓytep Urta diňgez gazı mӓs’ӓlӓsendӓ Türkiyene çitlӓşterügӓ kitergӓn ide.

Lӓkin Türkiyeneň normal’lӓşterü sӓyӓsӓte belӓn bu prośessnı üzgӓrtüe Afinanı qabat Türkiyegӓ qarşı poziśiyӓgӓ êtӓrde. İkençe yaqtan Greśiya, Türkiyeneň xӓrbi köçen sıltaw itep, Ӓgӓy utrawların qorallandırırğa tırışa, Franśiya hӓm AQŞ kebek illӓr belӓn qoral kileşülӓrenӓ qul quyıp, qoralğa totqan aqçasın Türkiyene bahane itep legal’lӓşterӓ. Bu xӓl êçke sӓyӓsӓttӓ burıçlı bulğan xakimiyӓt öçen otışlı hӓm AQŞ, Franśiya kebek illӓrne ciňel ışandırırğa bulışa.

Tağın ber sӓbӓp – Greśiya Türkiyeneň Könçığış Urta diňgezdӓ tabiğ gaz êzlӓwenӓ dӓ borçıla. Türkiyeneň Abdulhamit Xan isemle köymӓse belӓn ênergiya êzlӓwdӓ aldınğı illӓrneň bersenӓ ӓwerelüe Afinanı tınıçsız itӓ. Şuňa kürӓ Afina kiyerenkelekne arttırıp Türkiyene tabiği gaz êzlӓwda dӓ yalğız qaldırırğa uylıy. Xӓzerge waqıtta Greśiya lobbisı böten köçen bu problemağa tuplağan.

S-300 kiyerenkelege ike il arasındağı mönӓsӓbӓtlӓrneň monnan soň kiyerenke çorğa kerӓçӓgen kürsӓtӓ. Türkiye ilbaşı Ӓrdoğannıň kisken, qırıs süzlӓre dӓ monıň bik açıq kürsätkeçe. Ӓlbӓttӓ xӓzerge waqıtta Greśiya belӓn Türkiye arasında qorallı bӓreleş yӓki suğış mömkinlege bik köçle tügel. Lӓkin Greśiyӓneň kiyerenkelekne köçӓytü ısulı üzgӓrsӓ hӓm Türkiyeneň moňa cawabı tağın da kiskenrӓk bulsa, ike il arasındağı mönӓsӓbӓtlӓr sӓyӓsi hӓm diplomatik kiyerenkelektӓn artıp kitӓr dip ӓytergӓ mömklin.  

Avtor: Säyäsi,iq’tisadi häm soŝial’ tikşerenülär waqıfı SETAnıň  qurqınıçsızlıq tikşerenülӓre direktorı, yazuçı, professor doktor Murat Yeşiltaş