Η εποχή του παραλόγου

Το 1885, ο αιώνιος καχύποπτος και εικονοκλάστης Νίτσε είχε γράψει ότι «υπάρχει ένα στοιχείο παρακμής σε όλα αυτά που χαρακτηρίζουν τον σύγχρονο άνθρωπο». Αυτό ήταν κάτι περισσότερο από μια απλή δήλωση πολιτιστικής απαισιοδοξίας. Ο Νίτσε δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στις μεγαλεπήβολες υποσχέσεις της εποχής του Διαφωτισμού και του μοντερνισμού. Πάνω από έναν αιώνα αργότερα, η κατάσταση του κόσμου στον οποίο ζούμε παρουσιάζει μια ακόμη πιο περίπλοκη εικόνα.

Οι ριζοσπαστικοί επικριτές του δυτικού μοντερνισμού εγείρουν σοβαρά ερωτήματα σχετικά με τις αυτοεκπληρούμενες προφητείες. Αντί του ήρεμου κόσμου της λογικής, του ορθολογισμού, της επιστήμης, της τεχνολογίας και των ισχυρισμών περί δημοκρατίας και κράτους δικαίου, θεώρησαν τον ευρωπαϊκό ιμπεριαλισμό και την αποικιοκρατία, την παιδική εργασία, την καπιταλιστική εκμετάλλευση, την ταξική πάλη και την καταπίεση ως το βασικό μοτίβο του μοντερνισμού. Από τον Oswald Spengler και τον Martin Heidegger μέχρι τον T. S. Eliot και τον Michel Foucault, αρκετοί δυτικοί διανοούμενοι θεώρησαν την πτώση και την παρακμή ως τις κατευθυντήριες αρχές του γενναίου νέου κόσμου. Κάποιοι είχαν την ελπίδα ότι θα ξεπερνούσαν αυτή την κρίση μηδενισμού. Άλλοι δεν την είχαν ποτέ. Αυτό είναι ένα από τα μακρόχρονα παράδοξα του δυτικού μοντερνισμού. Αφενός έχετε μια τεράστια αυτοπεποίθηση και υπεροψία για να οικοδομήσετε έναν κόσμο βασιζόμενο σε μια ευρωκεντρική κοσμοθεωρία.

Αφετέρου δε, εκτεταμένη αμφιβολία και βαθιά δυσπιστία των διανοούμενων, μελετητών και καλλιτεχνών στους αλαζονικούς ισχυρισμούς περί σύγχρονου κόσμου. Και οι δύο πραγματικότητες έχουν διαμορφώσει την πορεία της σύγχρονης ιστορίας από τον 19ο αιώνα. Στο τέλος ωστόσο, ο δυτικός μοντερνισμός θριάμβευσε, οδηγώντας σε έναν κόσμο τεράστιων αντιφάσεων και παράλληλων ιστοριών. Ορισμένες από αυτές τις αντιφάσεις είναι άγριες και όλες τους ντροπιαστικές. Ο κόσμος δεν έχει ξαναδεί τόσο πολύ πλούτο στην ιστορία. Αλλά ούτε έχουμε ξαναδεί τόσο μεγάλο χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών. Η επιστήμη και η τεχνολογία έχουν κάνει σημαντικά βήματα, αλλά απέτυχαν να αντικαταστήσουν τις θρησκευτικές πεποιθήσεις και την παραδοσιακή ηθική. Το ενδιαφέρον για την απόκρυφη λογοτεχνία, τα μυστήρια και τις φαντασιώσεις είναι σε άνοδο στις πιο κοσμικές δυτικές χώρες. Οι θρησκείες έχουν παραγκωνιστεί από πλευράς των κοσμικών και επιστημονικών δυνάμεων του σύγχρονου κόσμου. Αλλά επίσης επανέρχονται με μια νέα ενέργεια. Ο άνθρωπος κάποτε παρουσιαζόταν ως το πιο πολύτιμο δώρο της εποχής του Διαφωτισμού. Αλλά συνθλίβεται κάτω από το ολοένα και πιο σύνθετο και αγχωτικό σύστημα της σύγχρονης ζωής. Νέες μορφές κοινοτικοποίησης βρίσκονται σε άνοδο.

Εν ολίγοις, η λογική και το παράλογο υπάρχουν και τα δύο στον σύγχρονο κόσμο. Σε αντίθεση με όσα υποστηρίζουν οι πολιτικοί καιροσκόποι και οι νεοσυντηρητικοί αναλυτές, αυτό δεν έχει καμία σχέση με την ισχυρογνωμοσύνη του Ισλάμ ή άλλων θρησκευτικών πίστεων. Το να παραβλέπεις τις εσωτερικές αντιφάσεις και αδικίες στο σύστημα του σημερινού κόσμου, από τις οποίες οι μουσουλμάνοι υποφέρουν τόσο όσο και οι άλλοι, δεν είναι μόνο απλά λάθος αλλά και επίσης επικίνδυνο επειδή τροφοδοτεί τις βίαια αντι-ισλαμικές και ισλαμοφοβικές τάσεις στη Δύση. Δικαιολογεί και κανονικοποιεί τον ρατσισμό και την ξενοφοβία. Σφετερίζεται την επικρατούσα πολιτική στις δυτικές χώρες. Αυτό με τη σειρά του, τροφοδοτεί βίαια εξτρεμιστικά κινήματα στον μουσουλμανικό κόσμο. Όλα αυτά οδηγούν στην αμοιβαία αυτοκαταστροφή.

Όταν κατηγορείς το Ισλάμ και τους μουσουλμάνους για την αποτυχία του σχεδίου εκσυγχρονισμού, αυτό δεν μπορεί να αποτελεί στρατηγική εξάλειψης των ελλείψεών του. Όταν φέρνεις τον εκσυγχρονισμό ως λογικό, αντιμέτωπο με το Ισλάμ ως το παράλογο, αυτό δεν μπορεί να είναι μια λογική κίνηση για να κατανοηθούν οι ισλαμικές και δυτικές παραδόσεις. Το να συγκρίνεις και να αντιπαραβάλλεις τα ιδανικά κάποιου με τις πραγματικότητες ενός άλλου, είναι μια προσέγγιση αυταπάτης. Το να εκλαμβάνεις το Ισλάμ και τους μουσουλμάνους ως πρόβλημα ασφάλειας, είναι να εθελοτυφλείς στην εγγενή κακουχία της εποχής στην οποία ζούμε. Το ίδιο ισχύει και για τους μουσουλμάνους που επιλέγουν να παραμένουν στη ζώνη άνεσής τους αντί να αντιμετωπίζουν τα δικά τους προβλήματα με ανοιχτό μυαλό. Το να κατηγορείς την Δύση ή τον εκσυγχρονισμό για καθετί που πήγε στραβά στον μουσουλμανικό κόσμο δεν έχει καμία διαφορά από τον ευρωκεντρισμό κατά του Ισλάμ. Η στερέωση μας στις αξίες μας είναι το εκ των ων ουκ άνευ όλων των παραδόσεων πίστης. Αλλά δεν μπορεί να αποτελεί πρόσχημα για την έλλειψη κριτικής σκέψης και της ανοιχτής στάσης απέναντι στον κόσμο. Απεναντίας, το Κοράνι μας προτρέπει να χρησιμοποιούμε το μυαλό μας για να βγάζουμε νόημα για τον κόσμο και να τον μετατρέπουμε σε έναν κατανοητό και  ενάρετο περιβάλλον όπου υποστηρίζουμε την αλήθεια και την δικαιοσύνη.

Η λογική και το παράλογο θα εξακολουθήσουν να συνυπάρχουν στον κόσμο και σπρώχνονται μεταξύ τους δεξιά και αριστερά, αναγκάζοντας μας να κάνουμε ζωτικής σημασίας επιλογές. Το ερώτημα είναι αν θα δώσουμε μια ευκαιρία στην λογική για να μας οδηγήσει στο μονοπάτι της αρετής, της αγάπης και της συμπόνοιας.