Türkiye Milli Kəşfiyyat Təşkilatında islahatlar

Milli Kəşfiyyat Təşkilatının (MİT) 97-ci ildönümü Türkiyenin qlobal geosiyasətdə artan təsirinin və dəyişən güc dinamikasının sübutudur. Türkiyenin kəşfiyyatla bağlı fəaliyyətləri 2010-cu ildən bu yana nəzərəçarpacaq dərəcədə dəyişib. Ərəb baharının başlaması Türkiyenin təhlükəsizlik və strateji mühitində ciddi dəyişikliyə səbəb oldu və hərtərəfli strateji islahatlara ehtiyac yaratdı. Suriyadakı vətəndaş müharibəsinin mürəkkəbliyi xüsusilə dövlətin həyati imkanlarının inkişafını tələb etdi.

Müxtəlif asimmetrik təhdidlərin və terrorun artması bölgəni kəşfiyyat müharibəsi zonasına çevirib. Buna cavab olaraq Türkiye hərbi və kəşfiyyat strategiyalarını məharətlə yenidən nəzərdən keçirdi. Prezident Ərdoğanın rəhbərliyi altında strateji prioritetlər yenidən müəyyən edildi və kəşfiyyat imkanları milli təhlükəsizlik və xarici siyasət məqsədlərinə uyğunlaşdırılmaq üçün əhəmiyyətli dərəcədə artırıldı.

Türkiyenin xarici siyasətdə reaktivdən proaktiv gücə çevrilməsi diqqətəlayiqdir. Prezident Ərdoğan mülki-hərbi münasibətlərin kökündən dəyişdirilməsində və daha təsirli və çəkindirici hərbi yanaşmanın təşviqində mühüm rol oynadı. Bu strateji təkamülün əsas cəhəti, asılılığı azaldaraq və Türkiyenin müdafiə infrastrukturunu inkişaf etdirərək özünü təmin edən müdafiə sənayesi təşəbbüslərinə diqqət yetirməkdir. Kəşfiyyat sahəsinin inqilab xüsusiyyətindəki nailiyyətləri bu daha geniş strateji kontekstin tərkib hissəsidir.

Hakan Fidanın istiqamətləndirdiyi Türkiye kəşfiyyatındakı islahat bir neçə mühüm mərhələdən keçib. Birincisi, kəşfiyyat hədəflərinin yenidən istiqamətləndirilməsi, daxili kəşfiyyatın diqqət mərkəzindən daha geniş və əhatəli xarici kəşfiyyat missiyasına keçilməsi gündəmə gəlmişdir. Bu yenidən qurulma insan kəşfiyyat resurslarının gücləndirilməsini və MİT-in əməliyyat miqyasını əhəmiyyətli dərəcədə artırmağı tələb etdi.

Bunun ardınca daha vahid və inteqrasiya olunmuş kəşfiyyat ekosistemi quran struktur yeniliyi aparıldı. Quruluşlar arasında rol və məsuliyyətlərin yenidən müəyyən edilməsi daha inteqrasiya olunmuş kəşfiyyat yanaşmasını asanlaşdırıb. MİT-in Rəyasət Heyətinə bağlılığı inzibati əməliyyatları asanlaşdırdı, MİT-in səmərəliliyini və cavabdehliyini artırdı.

Kəşfiyyat imkanlarında texnoloji inkişaf, xüsusilə terrorla mübarizədə islahatların başqa bir təməl daşı kimi ortaya çıxdı. Məsələn, MİT-in təkmilləşdirilmiş pilotsuz uçuş aparatlarının imkanları terrorçu qrupları əhəmiyyətli dərəcədə zəiflətdi və kəşfiyyat əməliyyatlarında strateji sıçrayışa imza atdı.

Dəyişən güc dinamikaları və dərinləşən geosiyasi gərginliklərlə səciyyələnən müasir dünya strateji kəşfiyyatın kritik rolunu vurğuladı.  MİT-in hibrid təhdidlərə qarşı durmaq və gələcək ssenariləri proqnozlaşdırmaq bacarığı Türkiyenin milli, regional və qlobal müstəvidə maraqlarının qorunmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

İbrahim Kalın təşkilatın 97-ci ildönümündə MİT-in inkişaf edən kəşfiyyat doktrinasını başa düşməyin vacibliyini vurğuladı. İ.Kalın qlobal münaqişələrin getdikcə mürəkkəbləşməsinə, geosiyasi ifadələrin formalaşmasında texnologiyanın əhəmiyyətinə və formalaşmaqda olan çoxqütblü dünya nizamına diqqət çəkdi. Kalının yeni güc mərkəzlərinin və ittifaq strukturlarının formalaşması ilə bağlı fikirləri dəyişən qlobal mənzərəyə dair kəskin bir qavrayışı əks etdirir.

Türkiye kəşfiyyat doktrinasının mərkəzində iki əsas prinsip dayanır: özünü təmin etmə və çəkindirmə. İ.Kalın milli təhlükəsizlik və suverenliyin çoxölçülü təhdidlərə qarşı qorunmasında bu prinsiplərin əhəmiyyətini vurğulayır. Bu kontekstdə kəşfiyyat kibertəhlükəsizlik, iqlim dəyişikliyi, bioloji təhdidlər, enerji, ərzaq və iqtisadi təhlükəsizlik kimi müxtəlif sahələri əhatə edən daha geniş strateji imkanlardan ayrılmazdır.

Təhlükələrin əvvəldən qarşısının alınması və azaldılması məqsədilə çəkindiricilik mühüm məqsəd olaraq qalır. Bu yanaşma MİT-in Türkiyenin ümumi təhlükəsizlik sahəsi daxilində strateji əhəmiyyətini gücləndirir.

Qlobal gərginlik artdıqca, diplomatiyada kəşfiyyatın rolu getdikcə həyati əhəmiyyət kəsb edir. Türkiyenin Suriya, İraq, Liviya və Qarabağ kimi bölgələrdəki təcrübəsi kəşfiyyata əsaslanan diplomatiyanın artan əhəmiyyətini nümayiş etdirir. İ.Kalının rəhbərliyi altında kəşfiyyat diplomatiyası asimmetrik təhdidlərin mürəkkəbliyinə və inkişaf edən qlobal ittifaqlara uyğunlaşaraq daha mühüm rol oynamağa hazırlaşır.