İqlim Dəyişikliyi ilə bağlı bilmək lazım olan 5 məsələ

  Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin (BƏƏ) paytaxtı Dubayda Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən hər il təşkil edilən və COP (Tərəflərin Konfransı) kimi tanınan İqlim Dəyişikliyi Sammiti işə başlayıb.

  30 noyabr-12 dekabr tarixlərində keçirilən COP-28-də 197 ölkədən 70 mindən çox qonaq iştirak edir.

  İqlim Dəyişikliyi üzrə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Çərçivə Konvensiyası (UNFCCC) sammitdə iştirak edən ölkələr tərəfindən 1992-ci ildə qəbul olunub.

  İqlim dəyişikliyinin müxtəlif aspektlərdən müzakirə olunacağı sammitdə əsas 5 vacib məsələyə baxılacaq.

1) İqlim dəyişikliyinin nəticələri ağır olacaq

  İqlim dəyişikliyi indi bütün dünyanın qarşısında danılmaz bir reallıq kimi dayanır. Qalıq yanacaq istifadəsinin yayılması və bunun nəticəsində atmosferə atılan istixana qazlarının artması dünya temperaturunun yüksəlməsinə səbəb olub.

  Qlobal temperaturun artması üzündən hava şəraiti dəyişib - ekstremal hava hadisələri və təbii fəlakətlər daha tez-tez baş verir. Meşə yanğınları, sel, tufan, torpaq sürüşməsi, quraqlıq kimi hadisələr çoxalıb.   

  Sürətlə dəyişən iqlim insanlar üçün sağlamlıq problemləri və bir çox heyvan növləri üçün nəsli kəsilmək təhlükəsi yaradıb.

2) COP-28 keçmiş razılaşmalardan daha irəli getməyi planlaşdırır

  İmzalayan ölkələr iqlim dəyişikliyi ilə daha effektiv mübarizə aparmaq üçün COP prosesinə 1995-ci ildə başlayıb.

  COP sammitləri iqlim dəyişikliyi ilə bağlı siyasətlərin yaradılmasına və müxtəlif maraqlı tərəflər arasında əməkdaşlığa imkan verir.

  Sammitlərin ilk konkret nəticələri 1997-ci ildə imzalanmış Kioto Protokolu ilə əldə edilib. Bu protokola 2008-2020-ci illər arasında inkişaf etmiş ölkələr üçün istixana qazları emissiyalarının azaldılması da daxil olmaqla iqlimlə bağlı müxtəlif tənzimləmələr daxildir. Daha sonra protokol uğursuzluqda ittiham edildi. Əsas səbəb ABŞ, Çin və Avstraliya kimi yüksək emissiyası olan ölkələrin müqaviləyə imza atmamaları idi.

  COP-21 sammiti iqlim dəyişikliyi sahəsində ən mühüm razılaşmanın ortaya çıxmasına səbəb oldu.

  2015-ci ildə imzalanmış Paris Sazişi ilk dəfə olaraq bütün dövlətləri iqlim dəyişikliyi ilə mübarizənin ümumi məqsədi ətrafında birləşdirə bildi.

  Paris Sazişi ilə ölkələr qlobal istiləşməni sənaye inqilabından əvvəlki səviyyədən 2 dərəcə aşağı saxlamaq və həddi 1,5 dərəcə olaraq təyin etmək üçün tarixi razılaşma əldə etdilər. O vaxtdan bəri danışıqlar Paris Sazişinin müəyyən etdiyi yol xəritəsi və məqsədlərə uyğun olaraq davamlı şəkildə irəliləyir.

3) COP-28 xüsusi konfrans olacaq

  BƏƏ ilk Qlobal Vəziyyət Dəyərləndirməsi (GST) təliminə ev sahibliyi edəcək. Paris Sazişi çərçivəsində GST 1,5 dərəcə hədəfinə xüsusi diqqət yetirməklə, sazişlə müəyyən edilmiş hədəflərə nail olmaqda ölkələrin əldə etdiyi tərəqqini qiymətləndirəcək.

  COP-28 İqlim Dəyişikliyi Sammiti (İPCC) son hesabatın dərcindən sonra keçirilən ilk konfrans olduğu üçün də xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

  İqlim dəyişikliyinin dağıdıcı təsirlərinin düşünüldüyündən daha dərin olduğunu göstərən hesabat 2050-ci ildə xalis sıfır hədəflərə çatmaq üçün sürətli enişlərin lazım olduğunu ortaya qoyur. Hesabat Aralıq dənizi hövzəsi kimi bəzi bölgələri qlobal istiləşmənin müxtəlif ssenariləri altında xüsusilə həssas bölgələr kimi müəyyən edir.  

4) BƏƏ-nin ev sahibliyi mübahisə yaradıb

  Hər COP sammitinə ev sahibliyi edən ölkə öz hökumətindən bir məmurun konfransın sədri kimi işləməsini tələb edir. Amma COP-28-in hazırkı sədri Sultan əl-Cabir neft hasil edən ən böyük şirkətlərdən biri olan Abu Dabi Milli Neft Şirkətinin baş icraçı direktorudur. O, 2030-cu ilə qədər qalıq yanacaq emissiyalarını azaltmağın əsas prioritetlərdən biri olduğunu söyləyibsə də, qalıq yanacaqların mərhələli şəkildə dayandırılmasını dəstəkləmədiyi üçün geniş tənqidlərə məruz qalıb.

5) Xərclər böyük problem olacaq

  İqlim danışıqlarında maliyyənin əhəmiyyəti sürətlə artır. Demək olar ki, hər danışıqlar zamanı ölkələr iqlimin təsirlərinin azaldılması, uyğunlaşma və iqlimin möhkəmləndirilməsi kimi müxtəlif sahələrdə maliyyə dəstəyi tələb edirlər. Lakin bu məsələ ilə bağlı zənglər cavabsız qalıb. Bu konfrans zamanı 100 milyard dollar maliyyə dəstəyi vəd edən inkişaf etmiş ölkələr sözlərini yerinə yetirməyə sövq edilə bilərlər.

  2022-ci ildə ölkələr çoxdan gözlənilən Zərər və İtki Fonduna dair razılığa gəliblər. İqlim dəyişikliyinin yaratdığı mənfi təsirlərin azaldılması məqsədinə xidmət edəcək bu fond iqlim baxımından həssas olan ölkələr üçün xüsusilə vacibdir. Bu həssas yerlər qlobal istixana qazlarını ən az buraxan ölkələr olsalar da, iqlim dəyişikliyindən ən çox təsirlənirlər. Buna görə də bu cür iqlim dəyişikliklərinə uyğunlaşmaq üçün məsul olan ölkələrdən təzminat tələb edilir.

  COP-27-də əldə olunan razılaşmadan bəri həm danışıqlarda, həm də mətbuatda fondun əhatə dairəsi, o cümlədən uyğunluq meyarları ilə bağlı gərgin müzakirələr aparılıb. İnkişaf etməkdə olan ölkələr fondun əhatə dairəsini genişləndirməyi düşündükləri halda, bir çox inkişaf etmiş ölkələr, xüsusən də ABŞ bu fonda yalnız ən zəif inkişaf etmiş və kiçik ada ölkələrini daxil etməyə çalışır.

  Maliyyələşdirmə problemini həll etmək üçün BƏƏ özəl sektorun səfərbər edilməsi, daha effektiv maliyyə institutlarının yaradılması və çoxtərəfli inkişaf bankları tərəfindən ölkələrə təklif olunan maliyyə dəstəyi şərtlərinin yaxşılaşdırılması ilə bağlı tövsiyələr verir.