Qazaxıstan hadisələri və Avrasiyada güc mübarizəsi

Duman çəkildikçə oyunu quranla oyuna gələnin, ağırlaşan sosyal- iqtisadi vəziyyətə, ədalətli olmayan gəlir bölgüsünə etiraz etmək üçün küçələrə çıxan insanlarla xüsusi məqsədlə psixoz vəziyyətində idarə olunan kütlənin arasına qarışıb şiddətə, silaha əl ataraq hadisələri fərqli məcralara sürükləməyə çalışan qrupların və ən əsası  pərdə arxasından prosesi idarə edən  rejissorların mövqeyi, zərər- qazanc tablosu daha aydın görünür.
Nəticələri yavaş-yavaş ortadan qaldırılaraq sabitlik təmin edilməyə başlansa da şübhəsiz ki,  bu kütləvi iğtişaşlardan ən çox zərər çəkən Qazax Türkləri və Qazaxıstan dövlətçiliyi olmuşdur. Rusiya, Amerika, Çin və Türkiyə kimi  geosiyasi güc mərkəzlərindən  nəticə kimin ziyanına kimin xeyrinə işlədi onu daha təfsilatlı və dərin nəzərlərlə araşdırmaq, hadisələrin sonrakı inkişafını da görmək lazım ama bu oyunun düşünüldüyü kimi  mütləq bir qalibi də olmayacaqdır.

Hadisələrin başqa yöndə inkişafının  arxa planında Çin- Amerika, Rusiya- Amerika rəqabətinin ola biləcəyi kimi hazırda Qərbə qarşı eyni səngərdə olan Çin- Rusiya mübarizəsinin də baş verməsi ehtimal daxilindədir. Elbaşı Nazarbayevin də yaxın kadrlarından, Qazaxıstanın ikinci şəxsi  ola bilmiş, təhlükəsizlik bürokratiyasında xüsusi ağırlığı olan, Uyğur mənşəli, Çində təhsil almış, Qazax dövlətinin Çinlə münasibətlərinin inkişaf etdirilməsinə də önəm verən Kərim Məsimovun  dövlətə xəyanətlə ittiham edilərək həbs edilməsi bu yöndəki ehtimalları da qüvvətləndirməkdədir.

Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) Xarici İşlər Nazirlərinin toplantısında Türkiyənin xarici işlər naziri cənab Çavuşoğlunun da diqqət çəkdiyi kimi  baş verən hadisələrin Qazaxıstanın ənənəvi balanslaşdırılmış xarici siyasətinə mənfi yöndə təsir etməməsi Avrasiyanın toqquşma deyil, əməkdaşlıq və stabillik məkanı halına gəlməsi baxımından  üzərində durulması vacib olan məqamlardan biridir. Ən azından Çin, Rusya və TDT bu arealda maraqlarını uzlaşdırmaq məcburiyyətindədir. Qaldı ki, Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının (KTMT)  daxilindəki fikir ayrılıqları və fərqli geosiyasi istiqamətlərə baxan iqtidar cərəyanlarını, öz xalqlarının belə dəstəyini ala bilməyən bəzi liderlərin siyasi cazibəsini itirdiyini görmədən Qazaxıstana hərbi müdaxiləsi nəticəsində əldə etdiyi taktiki uğura baxaraq SSRİ-nin təkrar bərpa ediləcəyi, Rusiyanın təsir dairəsində yeni bir ittifaqın yaradılacağı yönündə məqsədyönlü xof və qorxu mühiti yaratmağa çalışanlar da  anlamalıdırlar ki, tarixin axarını dəyişmək mümkün deyildir. Öz müstəqil ordusu, kəşfiyyatı, iqtisadiyyatıyla artıq 30 ildir milli dövlətçiliyini gücləndirməyə davam edən keçmiş Sovet respublikaları həqiqəti var və dünyanın siyasi-iqtisadi reallıqları da başqadır. Ayrıca  XXI əsrdə hansısa  xalqı silah gücünə  müstəmləkə proyektinə razı salmaq mümkün deyildir. Əlbətdə Qazax dövlətçiliyi,  milli maraqları bu kataklizm zamanı  yara  aldı, amma böyük dərslər də. Müqayisə tam yerinə düşməsə də  qeyd etmək lazımdır ki, Sovet İttifaqı kimi dünyanın iki super gücündən biri olmuş bir dövlət 20 Yanvar 1990- cı ildə dimdik ayaqda ikən Azərbaycana hərbi müdaxilə edərək xalqın milli azadlıq mübarizəsini dayandıra bilmədisə  Qazaxıstanda da  başlayan milli intibah prosesini hər hansı bir gücün dayandırmasının mümkün olmayacağını görmək lazımdır.

Rusiyadakı bəzi milliyətçi dairələrin xalqların arzu və istəklərinə rəğmən həyata keçirmək istədiyi ənənəvi müstəmləkə anlayışı, zorakılığa  əsaslanan siyasət problem həll etmədiyi kimi yalnız problemlərin arealını  daha da genişlətməyə xidmət etməkdədir. Heç bir ölkə qonşu ölkələrdə bütün sərhədləri boyu problem və xaotik bir durumun yaranmasında maraqlı ola bilməz. Qazaxıstanın  həm də Avrasiyada Türk- Rus uzlaşması, gerçək əməkdaşlıq modeli üçün də önəmli bir ölkə olduğu unudulmamalıdır. Cənab Çavuşoğlunun da ifadə etdiyi kimi dünya geosiyasətində çox kritik bir rola sahib olan Türk Dünyası Avrasiyada qarşıdurmadan deyil əməkdaşlıq və stabillikdən yana bir siyasət izləməkdədir. Ancaq əksər tarixi dövrlərdə olduğu kimi günümüzdə də  beynəlxalq münasibətlər sistemində hüquq deyil, güc anlayışının əsas alındığını diqqətə alsaq  TDT-nin təhlükəsizlik və kəşfiyyat sahəsində də müştərək fəaliyyətləri artırması, yaradılacaq  ortaq mexanizmlər , sülh və sabitliyi qoruma gücü vasitəsiylə öz coğrafiyalarını terror və xarici müdaxilə riskindən müdafiə etməsi zərurətə çevrilməkdədir.