Kun tahlili 01- qism

            Eronda kambag’allik va ishsizlikka  qarshi  norozilik namoyishi Mashhadda boshlagan  norozilik namoyishlar, Nishabur, Shahrud, Kirmanshoh, Qum, Rashd, Yazd, QazvinZahidon, Ahvaz va boshqa ko’plab shaharga yoyildi.

Namoyishlar boshda hukumatni  tanqid qilar ekan, so’ngra  inqilob rahbari Xamanay bo’lib siyosiy avtoridalar  va rejim nishon olina boshladi. Qum kabi Eron shiasining muhim markazlarida,  la’nat bo’lsin Xamanay,  la’nat bo’lgan  Hizbulloh“  shiorlari  berildi va namoyishlar  va sodir bo’lgan voqealarda hibsga olingan juda ko’p sonda   namoyishchi halok bo’ldi. Albatta asl muammo Eronda  bundan keyin nimalar sodir  bo’lishi? Namoyish keng tarqalib davom etadi mi, yoki voqea yakunlanadi mi?

SETA( Siyosat, iqtisodiy va jamiyat tadqiqotlar jamg’armasi) Tadqiqotchi yozuvchi Jon Ajunning mavzug  doir  fikr mulohazalarini  e’tiboringiz havola qilamiz…

            Eronning ichki muvozanatiga qaraganimizda ikki muhim masala mavjud  bo’lganini ko’ramiz. Tobora yomonlashgan iqtisodiyot va siyosiy ziddiyatlar. Ruhoniy hukumati bilan Viloyati faqih ( Xamanay) o’rtasida davom etgan ziddiyatlar  oxirgi saylovdan keyin borgan sari avj olmoqda.

Ruhoniyning yaqin muhiti va Eron inqilob muhofizlariga qarshi o’zaro kuroppsiya jinoyatlari,

Eron xalqi oldida Eron  davlatiga bo’lgan ishonchga   zarar  berdi. Eronga qarshi tatbiq etgan Embargolar va yomon boshqaruv bilan noqonuniylik bilan  birlashgandan so’ngra, Eron iqtisodiyoti yana ham yomonlashdi. Barcha neft  va tabiiy gaz resurslariga qaramasdan , milliy daromad 500 milliard dollardan, 350 million dollar saviyasiga pasaygan vaziyatda.

O’lkada jiddiy bir inflatsiya va ishsizlik muammosi mavjud. Infratuzilma yetarsiz,  ob- havo iflosligi va qurg’oqchiliklik ham bunga qo’shimcha,  Tashqi siyosatda esa keng tarqalish siyosati davom etmoqda.

Livan, Yaman, Suriya va Iroqda katta iqtisodiy badallari bo’lsa ham muhim siljishlar qo’lga

 Kiritildi. Faqat bu geo-siyosiy fursatlar qo’lga kiritsa ham xalq bunga unchalik ahamiyat emaydi. 

Eronda namoyishlarda diqqat jalb etgan xususiyatlar biri etnik motivatsiyali namoyishlardir

Ahvaz hududidagi Arablar, Eronning sharqiydagi Baluchlar, Eroning g’arbidagi Kurdlar va Erondagi Turkman hududlarida  o’tkazilgan namoyishlarda ba’zi guruhlar, Eron rejimiga qarshi chiqishlarining sababi  etnik  asosli bo’lginchilik ko’rilmoqda.

Erondagi namoyishlarning asosida ichki siyosatdagi muammolar va xalqning bezovtaligi  mavjud bo’lsa ham namoyishlarning xalqaro jihati ham bordir. Eron davlat organlari namoyishlarda o’ldirilgan odamlarning qatli chet elik josuslar bo’lganini iddao qildi.

AQSh Prezidenti Donald Tramp tvitter hisobi  orqali Erondagi namoyishlarni  qo’llab- quvvatlagan bayonotlari ham davlat chet el aralashmoqda iddaosini kuchaytirmoqda.

Isroil Bosh vaziri Benyamin Netanyahu ham Erondagi namoyishlarni mamnuniyat bilan kutib olganini bildirdi.

Turk  Tashqi ishlar vazirligi  tarqatgan yozma bayonotda do’st va birodar Eronda  huzur- halovat, va barqarorlikni  himoya qilish katta ahamiyat kasb etmoqda dedi:

Bergan bayonotda, bu borada Prezident Hasan  Ruhoniyga  xalqining  tinchlik sevar namoyish o’tkazishiga haqi bor. Qonunlar oyoq ostiga va davlat tovorlariga ziyon yetkazmasligi kerakligi jihatidagi bayonotlarni  diqqatga olib zo‘ravonlikdan tortinishi kerakli va Provokatsiya berilganda ovqat lozim bo’lganiga  ishonamiz. Tezda o’lkada barqarorlik ta’min etilishi voqealarda  olmasligi kerak. Vaziyatni avj oldirmasligi kerak chetning aralashuv bo’lmasligini  umid  qilamiz deyildi.

Donald Tramp ko’rfaz safaridan keyin ayniqsa Eronga qarshi tuzishga harakat qilgan Saudiya Arabiston, birlashgan Arab Amirliklari, Misr, Bahrayn  va Isroilning tuzgan  mushtarak fronti va  Erondagi namoyishlari diqqat bilan kuzatib bormoqda. Eron davlati ham yillardir o’lkada  sodir bo’lgan ko’plab muammoning sababi chet elliklar deb ko’rsatmoqda. Eron vitse prezidenti Jihongiri hafta oxirida iqtisodiy mavzularni  bahona qilmoqdalar .  Rasmiy nashr organini buning ortidan farqli ssenariylar bor deb  yozdi.  Hasan Ruhoniy hukumating nashr o’rgani Eron gazetasi,Buning birinchi sahifasida   tarqatgan bir maqolada. “Ba’zilari xalqni , o’z maqsadlariga erishish uchun bir o’yinchoq sifatida  ko’rmoqda.

Ayatulloh Xamanayi esa bu borada “ dushmanlarimiz o’lkani aralashtirmoq  uchun pul, qurol va josusdan foydalanilmoqda. deb qayd etdi.

Eron xalqaro hamjamiyatdagi dushmanlari  ushbu namoyishlar xalq oldida kichik ko’lamda bir namoyish deb haqiqatni yashira olmaslar.

O’lkadagi iqtisodiy muammolar tufayli bir muddatdir kichik ko’lamli, namoyishlar uyushtirmoqda edi. Tabiiy resurslari  bo’lishiga qaramasdan borgan sari kambag‘allashgan bir Eron bor Qarshimizda.

Alohida oxirgi paytlarda sodir bo’lgan va rejim bilan aloqaki ba’zi sarmoya egalariga oid moliyaviy shirkatlar oborot bo’lishi va millionlab kishi  ziyon ko’rgani tezlashtirgan.  

Alohida  namoyishchilar  “ pulingiz Suriya G’azo va Livanga sarflanmoqda..” xalq tilanchi  holatiga aylandi.” “Suriyani tark et bizning ahvolimizga  qara, na G’azo, na Livan, joni Eronga fido bo’lsin.  La’nat  Hizbulloh” kabi shiorlar namoyishchilarga Eron davlatining Yaqin sharqdagi keng tarqalish siyosatidan bezovtalik   ekanini ko’rsatmoqda. Eron bir tarafdan iqtisodiy muammolar bilan urinar ekan, boshqa tomondan Yaqin sharqda keng tarqalish siyosatini olib bormoqda. Eron Suriyada  keng tarqalishi bezovtalik  ekanini bir qisimi ham  mavjudiyati bilinadi. Eron Suriyada  urushgan  milliyatsiyaga haq, o’z o’lkasida yashagan ko’plab fuqaroning maoshidan ziyod: alohida” Islom respublikasini  istamaymiz. İstiqlol, erkinlik, Eron Respublikasi” kabi shiorlar, namoyishchilar Erondagi bosim qilgan rejimdan ham  bezar, namoyishlarda Eroning to’ntarilgan lideri Riza Shoh Pehlaviyga duo qilinishi bu borada Eroning global  kommunikatsiya transporti mavjud bo’lgan  boshqa o’lkalarni

 kuzatgan Eron xalqi, ayniqsa Turkiya kabi Musulmon o’lkalar bilan hayot standartini muqoyasa qilmoqda. 

Natijada Erondagi namoyishlarni avj oldirgan ko’plab faktor bordi. Bir tomondan erkinlik  va iqtisodiy farovonlik izlanishi yana ham Eronni  nishon taxtasiga qo’ygan taranglik  kuzatilmoqda .Turkiya Erondagi yangiliklarga munosabati esa  ikki haqiqatni ko’rgan bir muvozanatda shaklangan vaziyatda.

SETA( Siyosat, iqtisodiy va jamiyat tadqiqotlar jamg’armasi) Tadqiqotchi yozuvchi Jon Ajunnimng mavzuga doir fikr va  mulohazalarini  e’tiboringiz havola qildik…