Prezidentlik voizi Ibrahim Kalinning DailySabahda chop etilgan maqolasi...

Prezidentlik voizi  janob Ibrahim Kalin 25 fevralda DailySabahda tarqatilgan maqolasi 

Yuqumli inqiroz  asri  

Kollektiv donolik va fazilat har narsa va har kimsaning nima ekaniga yoki kim ekanligiga  qaramasdan ta’sir qoldirgan va yuqumli inqiroz asrining  asosiy sababi  bo’lgan  bugungi inqirozlardan  qutulish  uchun dunyoga yordam beradigan yagona yechim yo’lidir.

Holi hozir sodir bo’layotgan global bezovtalik sistema ichidagi bir nosozlikning ishorasi mi yoki barcha sistemaning  boshdan oxirigacha xato bo’lishimi?

Optimist ilk javobimiz  tanlaydigan va holi hozirdagi global sistemaning yana ham yaxshi va aqlli yo’l esa   olib boradigan siyosat  barchaga tinchlik, barqarorlik va faravonlikka sabab bo’lishi iddao etishimiz mumkin. Faqat muammo yana bundan chuqurdir.

Dunyoning holi hozir duch kelayotgan inqiroz  yuqumlidir. Har narsaga  va barchaga ta’sir qoldirar ekan, bir o’lkadan boshqasiga qarab esa  harakat etmoqda.

Dunyo u daraja bir- biriga qaramli holga kelgan ki kimsa, qayerda sodir bo’lsa bo’lsin, asrning  qoldirayotgan inqiroziga qarshi  kimsa immunitetda ekanini iddao qila olmas.

 Ma'rifatning va’da qilgan narsa katta bir badal evazida kelgandir: Yevropa mustamlakachiligi, Musulmon olamida, Afrikaning va janub sharq osiyoning ko’plab  yerida  an’anaviy va ijtimoiy aloqalarning buzilishiga, har ikki “ Dunyo” urushi ( darhaqiqat ko’proq yevropa urushlari edi), sovuq urush davri va so’ngrasi. Boy va kambag’al orasidagi farq borgan sari kattarmoqda va shu bois dunyoda sodir bo’lgan yuz millionlab o’rtasida xavfsizlik va umidsizlik tuyg’ulari chuqurlashmoqda. Kapitalizm, dunyoning kambag’allarini  va tabiiy muhitga qaratilgan katta badallar bilan har fursatda o’zini yangilashga davom etmoqda. Kapitalizm  arzon ish kuchidan oziqlanadi va qayerda bo’lsa bo’lsin uning orqasidan boradi ya’ni  Afrika va Janub sharq osiyoga.

Globallashuv har narsaning va dunyo bo’ylab yangidan ta’rif qilinishi va yangidan tartibga qo’yishini va’da qilgan: tarix, hafiza, jamiyat, siyosat, kommunikatsiya, ta’lim, din, ishonch san’at va boshqalari, o’ziga qarshi katta  bir umidga bel bog’lagan narsa shu edi: fardi va ijtimoiy kimliklarning qat’iy va aniq chegaralari, barcha taqriban o’xshash bir hayot kechiradigan, his etadigan va ishonadigan bir dunyo yurtdoshligi hisi bilan o’rin o’zgartiradi.

Francis Fukuyaam buning uchun bir nom topgan: Tarixning so’ngi.

Tarixning so’ngi hech qachon kelmaydi:  asrimizni ko’z o’ngi olsak   davom etgan  murakkablikda  “ oxirgi” bo’lishdan  tortinish barchamiz uchun eng aqlli  yo’l bo’ladi. Buning o’rniga, adolatsizlik va tengsizlikni  yakunlash eng yaxshi yo’li  va buning ustida to’xtash kerak va aql, donolik va fazilat kabi qadriyatlardan mumkin bo’lishicha eng yashi shaklda foydalanishimiz lozim.

Kuzatiladigan birinchi tamoyil hozirgi dunyo sistemasining bir-biriga bo’lgan o’zaro to’beligidir.  Bu shunday ma’noni bildiradiki, biron inson barchaga talofat olib keladigan va o’z-o’ziga zarar beradigan kurashlar vositasida g’alaba qozonganini ayta olmaydi. Shuning uchun insonning o’z manfaatini boshqalarining zarar ko’rishi evaziga ko’zlashi ahloqiy jihatdan notog’ridir. Adolat faqatgina ahloqiy va intelektual qadriyat emas.  Egar inson yetuklikka erishgan bo’lsa, bularning ayni paytda siyosiy majburiyatlar ekanini biladi.

Global adolat va tenglik masalalari faqatgina qambag’al davlatlarning muammosi emas. Aksincha, bu muammolar dunyoning boy va kuchli davlatlarida yechim kutmoqda.

Buning sababi quyidagicha; kuchlar o’rtasida hozirda mavjud bo’lgan muvozanatsizlik o’tgan bir necha asr ichida yuzaga kelgan mustamlakachilikning natijasidir. Kapitalizmning arzon ishchi kuchiga ehtiyoji borligi insonlarning ruhsiz texnika kabi qo’llanilishiga sabab bo’lmaydi.

Siyosiy jihatdan, bugungi kunda Yaqin sharq, Afrika va boshqa davlatlarda yuzaga kelgan mansab janglari hech kimga tinchlik olib kelmagan. Bu faqatgina katta talofatlarni keltirib chiqaradigan ekstremist tashkilotlarga foyda keltiradi. Terrorizmga qarshi kurash global miqyosda hamkorlikda kurashni taqazo qiladi. Lekin, muhimi bu kurashning samimiy va amalda ro’yobga chiqarilishidir. Terrorizm tomonidan yaratilgan bo’xron yuqumlidir.

Insonlar dunyo bilan bo’lgan aloqasining bir parchasi sifatida ma’lum bir tushuncha va fikrga ega bo’lmoqdalar. Hozirgi yuqumli bo’xron va ishonchsizlik bu haqiqatni o’zgartirmaydi. Biz bugungi kunda nativizm, globallashuv, ommaviy oqimlashuv va shahsiyatparastlik jarayonini boshimizdan o’tkazyabmiz. Bu balki davrimizning eng murakkab jarayonidan biridir.  Populist, chet el dushmanligi va irqchi ifodalar insonlarning noto’g’ri shakllangan tuyg’ulariga hitob qiladi va tor tushunchaga ega bo’lgan siyosatchilar bu tuyg’ularni suiste’mol qilmoqda. Lekin, bunday siyosiy tajribalar dunyoni yana ham ishonchsiz va xaos hukm surgan olamga aylantirmoqda.