Mudofaa sanoatida milliy loyihalar 5- qism

Turk Harb- İsh uyushmasi ta’lim mudiri Tarkan Zenginning  mavzuga doir fikr  mulohazasini e’tiboringizga havola qilamiz.

Turkiya turli tahdidlarga qarshi milliy xavfsizligini ta’min etishga harakat qilar ekan terror tashkilotlari bilan kurashar ekan ma’lum davrlarda ittifoqdoshlardan  qurol va qurollar embargolari bilan duch qolmoqda. O’z puli bilan sotib olgan mahsulotlardan  foydalanishda muammo chiqarmoqdalar.

Faqat Turkiya bu ma’noda o’z  boshidan o’tgan inqirozlarni  fursatga aylantirishda yutuqli ko’rilmoqda.

So’zda ittifoqdoshlar Turkiyaga  uchuvchisiz havo vositalari sotishdan tortinmoqda. Faqat Turkiyaning ehtiyoji bo’lgan havo vositalarini  endi o’zi ishlab chiqarmoqda. So’zda ittifoqdoshlarimiz kamikaza dronelarni  bizga sotmadilar. Turkiya o’z ehtiyoji bo’lgan mahsulotni  ishlab chiqarish bilan bir qatorda dunyoning boshqa o’lkalariga ham sotish bosqichiga keldi. So’zda  ittifoqdoshlarimiz jangovar samolyotlarda foydalangan bombalarni “ aqlli” holga keltirgan nozik hidoyat  to’plami  mavzusida to’sqinlar chiqargach, Turkiya o’zi  ishlab chiqarishga boshladi.

Bunga o’xshash  aqlli  o’q- dorilarda chet elga qaramlilikga  yakun yasash, esa  strategik ahamiyat kasb etmoqda.  Misol uchun AQSh, Turkiya sotgan aqlli  o’q dorilarni  ma’lum tanaffuslar bilan tekshirish imkoniyatiga egadir. Sotgan o’q dorilardan, foydalanilgan va qolgan o’q- dori sonlarini kuzatib bormoqda.  Eng muhimi bu o’q- dorilar qaysi koordinatsiyaga qarata otilganini  bilish imkoniyatiga ega. Boshqa bir  ma’noda, Turkiyaning terror tashkilotiga qarshi kurashishi AQShdan olgan  ushbu  aqlli  o’q – dorilardan  foydalanishda  son va koordinatga  to’sqinlik qilish imkoniyatiga ega. Hatto Turkiya, PKK va PYD kabi terror tashkilotlariga qarshi foydalanmaslik uchun AQSh aqlli  o’q- dori sotmagan  davrlar ham bo’lib kelgan. Shu  bois Turkiya mustaqil bir o’lka  sifatida  harakat etishiga aqlli  o’q- dorilarni  mahalliy imkoniyatlar bilan ishlab chiqarishi juda muhimdir.

Ayniqsa ba’zi o’lkalar Turkiyaning mudofaa sanoatining  milliy bo’lishiga to’siq bo’lish uchunko’plab strategiyalardan  foydalanilmoqda.

Ba’zan mudofaa mahsulotlarini sotmas ekan  ba’zan sotgan mahsulotlarning foydalanishiga to’siqlar qo’yib ba’zan ham mahalliy mahsulotga to’siq  bo’lish uchun mahsulot narxlarini juda ham pasaytirmoqda.

Ayniqsa Turkiya ehtiyoj his etgan mudofaa mahsulotlarini rivojlantirishga boshlagandan keyin yuksak nisbatda narxlarini pasaytirib mahsulotning rivojlanishga to’siq bo’lmoqda. ushbu to’sqinlik  tashabbuslardan biri ham nozik  hidoyat  to’plamining   ishlab chiqarilishida sodir bo’ldi.

Turk havo kuchlari, aqli o’q-dorida chet elga qaramlilikdan qutulish uchun 2005- yilida faoliyatlarga boshladi. Davrning boshqaruvchilari aqlli o’q- dorilarni  milliy imkoniyatlar  bilan ishlab chiqarilishi uchun kerakli buyuriqlar berildi. Qisqa muddatda olib borilgan faoliyatlar bilan 2006- yilida nozik hidoyat  to’olami ishlab chiqarila boshladi. Oldindan juda ko’^p  mahsulotda bo’lganidek Turkiyaning mahalliy mahsulot ishlab chiqarishiga to’siq bo’lish uchun so’zda ittifoqdoshlarimizdan bosimlar sodir bo’lmoqda.

Turkiyaning ehtiyoji bo’lgan nozik hidoyat  to’plami  JDAM o’q – dori donasi 120 ming  dollarga AQShdan sotib olmoqda edi.

Turkiya, 2006- yilida o’zi ishlab chiqargan HGK o’q dori mahsulotini 90 ming dollar  tan narxi bilan ishlab chiqardi. ketma-ket ishlab chiqarishga  o'tgandan keyin tan narxi yana ham pasayadi. Turkiya u kunlarda ketma-ket ishlab chiqarishni tilga olgach AQSh  mahsulot narxini

tan narxinig juda  tagida sotishni taklif qildi.

AQSh, 120 ming dollarga sotgan JDAMni bir  lahzada 20 ming dollarga  pasaytiradi. Tan narxidan yana ham  pasayishiga qaramasdan  va bu ajoyib bir harakat  ema mi?

 AQShning narxni muhim darajada pasaytirishidan biri milliy aqli o’q- dori HGKning ketma-ket ishlab chiqarishga  o'tishiga to’siq bo’lish edi. Tannarx  pasaytirilgandan keyin mahalliy ishlab chiqarish tannarxi 4,5 barobar yana ko’p tan narxi holiga keladi. Shu bois ketma-ket ishlab chiqarish o'tgandan keyin jarayon  yana  uzayadi. Faqat Turkiya mustaqil bir milliy  mudofaa siyosati sababli qisqa deb hisoblanadigan bir zamonda ketma-ket ishlab chiqarish faoliyatlariga  boshladi.

HGKlar, TUBİTAK mudofaa sanoati tadqiqoti va rivojlantirish instituti muhandislarining, 5 yillik faoliyatlari natijasida rivojlantirildi. Turk havo kuchlari invantarizatsiyasida joy olgan dastlabki milliy hidoyat  To’plami HGKlar, dastlabki ishlab chiqarish joyi bo’lgan 3- havo tozalash mudirligida amalga oshirildi.

Davlatda harbiy bir ish joyi sifatida faoliyat olib borgan ushbu ish joyida vazifador rutbali va ishchi xodimlar tomonidan 2013da dastlabki mahsulot ishlab chiqarildi. oldingi davr fan, sanot va texnologiya  Vaziri  Faruk O’zlu, 2017- yili noyabrida Turkiya oliy millat majlisiga  reja va budjet komissiyasida so’zlagan nutqida HGK-1 o’q- dorining ketma- ket ishlab chiqarishga boshlaganini aytgan edi. Oldindan dunyoda faqatgina AQSh, Rossiya va Isroilda  nozik hidoyat to'plami ishlab chiqarilmoqda edi. Turkiya ayni zamonda milliy imkoniyatlar bilan ushbu mahsulotni ishlab chiqargan dunyoning to’rt o’lkasidan birovi vaziyatiga yuksaldi. HGK- 1lar  Efrot qalqoni, Zaytun novdasi harbiy  harakat va terror bilan kurashdagi operatsiyalarda foydalanildi.

İshlab chiqaruvlar  tomonidan berilgan ma’lumotga ko’ra, xususiyatlari shular: “  jangovar samolyotlar normol bombalarni 5-6 kilometr masofadan otar ekan, HGKlarda ushbu masofa 25 kilometrga yuksaldi. Ustidagi qo’shimcha qanotlar va maxsus sathi bilan aqlli bombalar havoda yo’l oladi. Samolyot xavfli hududga kirmasdan oldin o’z vazifasini xavfsiz ravishda bajarmoqda. Hidoyatsiz bombalar ustiga kiydiradigan shaklda loyihalashtirgan Kit,

Koordinatsiya  belgilangan maqsadga sun’iy yo’ldosh va maxsus senzuralar yordami  bilan 6 metr kabi oz  bir farq bilan mo’ljalni yo’q qiladi. Shunday qilib mo’ljal tashqarisidagi yerlarga zarar bermasdan harakat qila oladi.” Quyi tan narxli va muhim xususiyatlar bilan ishlab chiqarilgan va muhim xususiyatlari bo’lgan HGKlar bugun birinchi o’rinda Yaqin sharq, Osiyo  va shimoliy Afrika o’lkalari  birinchi  o’rinda bo’lin ko’plab o’lka tomonidan diqqat bilan ta’qib etilmoqda.