Kun tahlili 49- qism

  Kun tahlili 49- qism

 TURKIYANING YANGI DAVRI SURİYA SIYOSATI

Turkiyadagi  kritik  saylovlardan so'ng Prezident Erdo'g'an qayta prezident etib saylandi, Xalq ittifoqi esa parlamentdagi ko'pchilikni qo'lga kiritishga muvaffaq bo'ldi. Xo‘sh, bu natijalar Turkiyaning Suriya siyosati uchun nimani anglatadi? Asad rejimi bilan muzokaralar, terrorizmga qarshi kurash va qochqinlar muammosi kontekstida Erdo‘g‘an va uning yangi vazirlar mahkamasining Suriya bo‘yicha ehtimoliy siyosati qanday shakllanadi?

 SETA / Tashqi siyosat tadqiqotchisi Can AJUNning ushbu mavzu bo'yicha bahosini taqdim etamiz...

Turkiya 14 va 28 may kunlari birin-ketin saylovga bordi va mamlakatning siyosiy taqdiri belgilab berilgan bu saylovlarda Rajab Toyyib Erdo’g’an boshchiligidagi Xalq ittifoqi ham parlament ko’pchiligini, ham Prezidentlikni qo’lga kiritdi.Shu tariqa Turkiya yana besh yil Erdo‘g‘on tomonidan boshqariladi. Erdog’an “Turk asri” deb ta’riflagan bu yangi davr Turkiya bilan bir qatorda mintaqaviy va global siyosat uchun ham oqibatlarga olib keladi.Aslida Turkiya endi mintaqaviy kuch bo'lishdan tashqari da'volarga ega bo'lgan va global aktyor bo'lishga harakat qilayotgan bir davlatdir. Biroq, bu maqolada, saylov natijalarini Suriyaga tushiramiz va yangi Erdog'an davrining Suriya siyosatiga ta'sirini muhokama qilamiz.

Yangi davrda Turkiyaning hozirgi tashqi siyosati, ayniqsa Suriyadagi Erdog'anning siyosiy rahbarligida qanday shakllanayotganini tushuntirib beradigan yangi kabinetni o'qib chiqish mumkin edi va shunday bo'ldi.Bu yerda Milliy Razvedka Tashkiloti (MIT) rahbari Hakan Fidanning tashqi ishlar vaziri etib tayinlanishi kun tartibiga chiqadi. Ko'p yillar davomida MIT raisi bo'lgan Hakan Fidan institutni ham texnik imkoniyatlar, ham dala faoliyati nuqtai nazaridan jiddiy rivojlantirdi.U Turkiyaning barcha harbiy, razvedka va siyosiy faoliyatida, xususan, Iroq, Suriya, Liviya kabi mojaro zonalarida  o‘z so‘ziga ega shaxs sifatida oldimizda turibdi.Shu ma’noda uning endi tashqi siyosatda bevosita mas’ul bo’lishi Turkiya uchun Iroq va Suriya siyosati doirasidagi davomiylik ko’rsatkichi bo’ladi. Xuddi shunday, shtab boshlig'i Yashar Guler ham xuddi shunday profilga ega.U Turkiyaning Iroq va Suriyadagi transchegaraviy harbiy amaliyotlarini siyosiy jihatdan qo‘llab-quvvatlagan va bu amaliyotlarga yerda rahbarlik qilayotgan nomlardan biridir. Yashar Guler Erdog'anning yangi kabinetida mudofaa vaziri bo'ldi, bu esa hozirgi harbiy amaliyotlarning davom etishini anglatadi. Va Ibrohim Kalin,Erdog'anning matbuot kotibi va o'ziga xos milliy xavfsizlik maslahatchisi sifatida faoliyat yuritgan shaxs sifatida u endi Fidan o'rniga MIT rahbari etib tayinlandi.Uchala nom ham tegishli tashqi siyosatda Erdog'an va bir-biriga mos keladigan va joriy faol siyosatni qo'llab-quvvatlovchi nomlar kabi davomiylikni ko'rsatadi. Shuning uchun Turkiyaning Suriya kontekstidagi asosiy siyosati o'zgarmasligini oldindan ko'ra olamiz.

Yangi vazirlar mahkamasi oldidan Suriya kontekstidagi muammolar o'zgarishsiz qolmoqda.

PKKning Suriyadagi bo'limi bo'lgan PYD/YPG Suriyaning shimoli-sharqida, ayniqsa Firat daryosining sharqida tashkil etishga urinayotgan terror davlati Turkiya milliy xavfsizligiga birinchi navbatda tahdid solmoqda.Turkiya chegara osha harbiy amaliyotlari bilan tashkilotga jiddiy zarbalar bergan boʻlsada, tashkilot AQSh homiyligida kuchayib, mavjud boʻlishda davom etmoqda.Mamlakatdagi tabiiy boyliklardan daromad olishga, o‘zini mafkuraviy singdirishga harakat qiladi. Biroq Turkiya uchun yagona masala terror tashkiloti emas.

1. Terrorizmga qarshi kurash, PKK/YPG mintaqada AQSh homiyligida o'rnatishga harakat qilayotgan terror davlatini butunlay yo'q qilish.

2. Suriyaning hududiy yaxlitligini himoya qiladigan siyosiy yechim, muxolifatni siyosiy tizimga integratsiyalash va Asad rejimini demokratlashtirish va islohotlarni amalga oshirish.

3. Suriyaning qurilish faoliyati bilan xavfsizlik va barqarorlikka erishib, qochqinlarning o'z mamlakatlariga qaytishi.

Turkiya Suriya siyosatini nafaqat terrorizmga qarshi kurashda, balki yuqorida tilga olingan barcha tegishli maqolalar doirasida shakllantirishda davom etadi.Hozirda Rossiya kafilligidagi Rejim bilan olib borilayotgan siyosiy muzokaralar natija beradimi yoki yo'qmi, hal qiluvchi ahamiyatga ega.Bu yerda hozirda juda qiyin ko’ringan qisman yon berishlar bilan mushtarak tilga erishilsa, Turkiya siyosiy muzokaralar orqali xohlagan narsasiga erisha oladi.

  Biroq, aks holda, harbiy harakatlarni davom ettirishga majbur bo'ladi. Buni amalga oshirar ekan, AQSh-Rossiya-Eron o'rtasidagi ziddiyat va kurashdan foydalanib, o'z milliy xavfsizligini o'rnatishga harakat qiladi.

 Biz SETA / Tashqi siyosat tadqiqotchisi Jan AJUNning ushbu mavzu bo'yicha bahosini taqdim etdik.