yer shari xaraktérlik tinchliq yolida tashlanghan muhim bir qedem

türkiye awazi radiyosi: türkiye jumhuriyiti jumhur reisi rejep tayyip erdoghan papa frensisning teklipige binaen yéqinda watikanda dölet ishliri ziyaritide boldi. bizmu bu munasiwet bilen bu heptiki pirogrammimizda, jumhur reis erdoghanning watikan ziyariti we bu ziyaretning türkiyening tashqi siyasitige bolghan tesiri heqqide toxtilip ötimiz.

watikan we katolik dunyasi bilen türkiye otturisida tunji resmiy alaqe fatih sultan mehmet dewride ornitilghan idi. shuningdin kéyin papaliqning istanbulda daimiy wekil turghuzushigha imkaniyet yaritip bérildi.

1959 – yili türkiye jumhuriyiti jumhur reisi jelal bayarning watikan ziyariti we papa 23 – yén bilen élip barghan uchrishishidin kéyin, 1960 – yili 11 – aprél küni diplomatik munasiwet ornitildi. arqidinla, her ikki terepte bash elchixanilar échildi. türkiyening watikan bash elchixanisi 1962 – yili paaliyet élip bérishqa bashlidi. türkiyege tunji papa ziyariti 1967 – yili  6 – paul teripidin ishqa ashuruldi. 1979 – yili papa 2 – yén paul, 2006 – yili papa 16 – bénédikt, 2014 – yili 28 – 30 – noyabir künliri papa frensis türkiyede ziyarette boldi.

türkiye jumhuriyiti jumhur reisi rejep tayyip erdoghan yéqinda papa frensisning teklipige binaen rimda ziyarette boldi. erdoghan watikandiki uchrishishliridin sirt yene, italiye pirézidénti matéralla, bash ministiri géntiloni, italiyelik karxanichilar bilen bir yerge jem bolup, türkiye – italiye munasiwetliri heqqide muhakime élip bardi.

jumhur reis erdoghanning papa frensis bilen élip barghan uchrishishida, türkiye – watikan munasiwetliri, quddus mesilisige alaqidar özgirishler, rayonluq mesililer, süriyede yüz bériwatqan insaniy tiragédiye, térrorizm, chet el hem islam düshmenlikige qarshi  küresh qatarliq mesililer muhakime qilindi.

türkiye jumhuriyiti jumhur reislik sariyining bildürüshiche, uchrishishta, amérika qoshma ishtatliri hökümitining quddus toghruluq chiqarghan qararining xewplik terepliri we bu qararni ijra qildurmasliq üchün dawamliq tirishchanliq körsitishning zörürlüki tekitlengen. shuning bilen bir waqitta, quddusning birleshken döletler teshkilati qararliri we xelqara qanun teripidin belgilengen salahiyitini qoghdap qélishning zörürlüki eskertilgen.

shuni tekitlesh hajetki, jumhur reis erdoghanning watikan ziyariti simwolluq jehettin nahayiti zor ehmiyetke ige. derweqe, aridin 59  yil ötkendin kéyin türkiye jumhuriyiti jumhur reisi watikanda ziyarette boldi.

buningdin bashqa yene, ziyaret munasiwiti bilen,  katolik dunyasining rohaniy rehbiri papa frensis bilen islam hemkarliq teshkilatining nöwetchi reisi jumhur reis erdoghan quddus mesilisidiki ortaq sezgürlüklirini yene bir qétim dunyaning küntertipige kirgüzdi.

hemmige melumki, amérika pirézidénti tramp 2017 – yili 6 – dékabir küni quddusni israiliyening paytexti dep étirap qilish qarari chiqarghan idi. bu qarargha jumhur reis rejep tayyip erdoghan eng qattiq naraziliq bildürdi. shuning bilen bir waqitta, erdoghan bu heqte köp sandiki dunya rehberliri bilen körüshkendin bashqa yene, papa frensis bilenmu ikki qétim téléfonda körüshti.

papa frensis quddusning üch samawi dinning egeshküchiliri üchün muqeddes jay ikenlikini tekitlidi hemde pütkül xelqara jemiyetni quddusning birleshken döletler teshkilatining munasiwetlik qararlirigha asasen békitilgen salahiyitige hörmet qilishqa chaqirdi.

birleshken döletler teshkilati omumiy kéngishidiki awazgha qoyushta amérika qoshma ishtatlirining yalghuz qélishida bu hemkarliq we heqqaniy naraziliq muhim rol oynidi. gerche amérika qoshma ishtatliri quddus mesiliside tinchliqqa ziyan yetküzidighan shundaq qarar chiqarghan bolsimu, emma watikan bilen yawropa ittipaqining bu heqte namayen qilghan sezgürlüki, islam dunyasi – gherb munasiwetliride chong kirizis yüz bérishining aldini aldi.

jumhur reis erdoghan amérika qoshma ishtatlirigha qattiq naraziliq bildürüsh arqiliq yawropaningmu, xiristiyan dunyasiningmu quddus mesilisige qarita naraziliqini otturigha qoyghan boldi.

papa frensis wezipige olturghandin tartipla alaqe ornitishni xalaydighan, ochuq – yoruq, ötkür pikirlik we semimiy rehber ikenlikini namayen qildi. watikanning quddus mesiliside tutqan pozitsiyesi islam dunyasini xursen qildi. bu pozitsiye musulmanlar bilen katoliklarni bir - birige yéqinlashturdi. buning qilchimu heyran qalghuchiliki yoq, elwette. chünki, quddus musulmanlargha oxshashla katoliklar üchünmu «muqeddes jay» hésablinidu. shunga, amérika qoshma ishtatliri bilen israiliyening bu heqte öz aldigha qarar chiqirishining qobul qilinishi esla mumkin emes.

erdoghanning watikan ziyariti yéqinqi mezgillerdiki türkiye – yawropa ittipaqi otturisidiki yéqinlishish tirishchanliqliri we térrorizmgha qarshi  küresh küntertipi jehettinmu nahayiti zor ehmiyetke ige. papa frensis 2017 – yili martta yawropa ittipaqi rehberliri bilen élip barghan uchrishishida, «yawropa ittipaqi özini közdin kechürüshi, 60 yil giriptar qilghan késelliklirini dawalash üchün chare tépishi kérek» dégen idi.

transatlantik ittipaqdashliqidiki ixtilap barghanséri murekkeplishiwatqan bir peytte, yawropaning bixeterlik, muqimliq we musapilar mesililiride türkiye bilen zich hemkarliq ornitishqa éhtiyaji bar, elwette. derweqe, ichki kirizislirini hel qilishta qiyniliwatqan yawropa ittipaqi süriye we iraqtiki kirizislerge biwasite mudaxile qilalmidi.

ottura sherqtiki kirizislerning biwasite tesirige uchrawatqan yawropa, türkiye bilen ortaq zémin hazirlap rayon tengpungluqlirida muhim rol oyniyalishi mumkin. yawropa türkiyening térrorluq teshkilati p k k – y  p g ge qarshi  kürishini qollash arqiliq yawropa ittipaqi – türkiye yéqinlishishini qolallayturalishi mumkin.

erdoghan – papa uchrishishida tekitlengen quddus hemkarliqi yawropaning békinmichilikining aldini élishi mumkin. buningdin bashqa yene, türkiye – yawropa ittipaqi munasiwetlirini janlandurush üchün simwolluq qedem bolup qélishimu mumkin. erdoghan bilen papaning uchrishishida, her ikki terepning chet el we islam düshmenlikige qarshi ortaq  küresh qilish iradisining qetiylikining küntertipke kélishi, bu heqte tashlanghan yene bir ijabiy qedem hésablinidu.

yighip éytqanda, bu ziyaret türkiye jumhuriyiti we jumhur reis rejep tayyip erdoghanning tinchliq ornitish, bixeterlikni qoghdash we dostluqni kücheytish yolida hemkarliq ornitish arzusining küchlük ikenlikini otturigha qoymaqta.