baku – tiflis – qars tömür yoli qurulushi

türkiye awazi radiyosi xewiri: türkiye jumhuriyiti qatnash ministiri ehmed arslan ezerbeyjan, giruziye we qazaqistanliq emeldarlar bilen birlikte, baku – tiflis – qars tömür yoli arqiliq qarstin giruziyege bardi؛ shuning bilen, qurulush dairiside tunji yoluchi yötkesh xizmiti ishqa ashqan boldi. baku – tiflis – qars xelqara liniyesidiki tunji qatnashning séntebir éyida bashlishi pilanlanmaqta.

zamanimizda mal – mülük, mulazimet, sermaye we kishiler dunyada téximu erkin heriket qilmaqta. shunga, ünümlük we tengdash xelqara qatnash torlirining rawajlandurulushi, süret bilen éshiwatqan dunya sodisining éhtiyajlirini qamdash üchün bir zörüriyet. xelqara bazardiki küchiyip ketken riqabet, ishlepchiqirilghan mallarning dunya bazarlirigha jelpkar bahada del waqtida yétip bérishini shert qilidu. bu jehettin élip éytqanda, dewrimiz iqtisadida toshush, yötkesh sahesining ishlepchiqirish sahesige oxshashla muhim orunni igileydighanliqini éytishimiz mumkin.

baku – tiflis – qars tömür yolining omumiy uzunluqi 838 kilométir 600 métir bolup (baku –ezerbeyjan / giruziye chégrasi 503 kilométir؛ ezerbeyjan / giruziye chégrasi – ahilkelek 230 kilométir؛ ahilkelek – türkiye / giruziye chégrasi 29؛ türkiye / giruziye chégrasi – qars 76.6 kilométir), ezerbeyjanning paytexti bakudin bashlanghan yol giruziyening paytexti tiflisqiche baridu. tiflisning 23 kilométir jenubidin gherb terepke ayrilghan yol bolsa, ahilkelekke baridu. u yerdin jenub terepke suzulghan yol türkiyening qars shehirige kélidu. nöwette asasliqi ezerbeyjan – giruziye – türkiye arisidiki toshumichiliqta rol oynaydighan bu liniye, qazaqistan, türkmenistan bilen türkiye arisidiki toshumichiliq üchünmu muhim bir tengdashliq rolini oynaydu. xitay – türkiye arisida qatnaydighan poyizlarningmu bu yoldin ötüsh éhtimali küchlük.

bu tömür yolning xizmetke kirishtürülüshi bilen birlikte, birinchi yilida 1 milyon yoluchi, 6 yérim milyon tonna yük؛ 2034 – yiligha barghanda bolsa, 3 milyon yoluchi, 17 milyon tonna yük toshush iqtidarigha ige bolushi mölcherlenmekte. baku – tiflis – qars tömür yolining bu rayongha meyli muqim ishqa orunlashturush meyli soda jehettin bolsun, hayati küch béghishlaydighanliqini sanliq melumatlardin roshen körüwalalaymiz. baku – tiflis – jeyhan we baku – tiflis – erzurum tömür yoli qurulushliri we her üch dölet teripidin royapqa chiqirilghan bu katta qurulush, üch döletning tarixtin buyan dawamliship kéliwatqan dostluqlirini téximu mustehkemleydu, rayon xelqige tinchliq we bayashatliq élip kélidu. baku – tiflis – qars tömür yoli, marmaray we bu qurulushlargha yardemchi bashqa tömür yoli qurulushlirining pütüshi bilen, asiyadin yawropagha, yawropadin asiyagha nahayiti zor hejimde yötkeshke bolidighan yüklerning muhim bir qismi türkiyede  qalidu. shundaq qilip türkiye, uzun kélechekte milyardlarche dollarliq toshumichiliq kirimige ige bolalaydu.

baku – tiflis – qars tömür yolining yene bir nishani, rayonda yéngi bir énérgiye karidori shekillendürüsh bolup, ezerbeyjanning néfit – ximiye mehsulatlirining bu yol arqiliq dunya bazarlirigha sélinishi pilanlanmaqta. buninggha qoshumche qilip, türkiye bilen ottura asiya elliri arisidiki mewjut qatnashmu körünerlik derijide bu liniyege yüzlinidu. nöwette iranni bésip ötüwatqan tömür yolining éhtiyajni qamdashqa yétishelmesliki, wan köli we saraksta kütüp yétishlargha mejbur bolup qélishlar tüpeyli, tash yoli arqiliq élip bériliwatqan toshumichiliqningmu bu tömür yoligha éghish éhtimalliqi bar.

baku – tiflis – qars tömür yoli ezerbeyjan – giruziye – türkiye arisidiki iqtisadiy munasiwetlerni téximu kücheytidu. erméniye zéminlirini bésip ötidighan, nöwette yépiq halette turuwatqan qars – gümrü – fitlis tömür yolimu kardin chiqqan chiqqanliqi üchün, erméniyening yalghuzluqi téximu éghirlishidu. zémin tewelikini bésip ötidighan yük mesiliside ulughwar nishanlargha ige qazaqistandin ötidighan yollar köpiyidu. qoshniliri bilen tömür yoli liniyelirini küchlendürüshni xalaydighan iranning bolsa, türkiye – ottura asiya dölet qatnishida chékinish bolidu.

baku – tiflis – qars tömür yoli peqet bir tömür yoli qurulushidinla ibaret emes, oxshashla u, tarixiy yipek yolini qaytidin güllendürüsh, rayon döletliri bilen iqtisadiy, ijtimaiy we medeniy munasiwetlerni mustehkemlesh qurulushidur. baku – tiflis – qars tömür yoli sayisida, yawropa we türkiye – giruziye – ezerbeyjan arqiliq ottura asiya we yiraq sherq arisida tömür yoli bilen yük we yoluchi yötkesh xizmetliri kapaletke ige qilinidu. buning bilen, tömür yoli toshumichiliqi élip kélidighan bixeter shundaqla erzan qatnash modéli, yawro – asiya rayonidiki döletlerning soda hejimlirining éshishigha we béyishigha hesse qoshidu.

bu qurulushtin eng köp ezerbeyjan paydilinidu. néfit mehsulatliri éksportchisi ezerbeyjan, néfit mehsulatliri importchisi türkiyege tömür yoli bilen tutashturulghan bolidu. buningdin bashqa, ezerbeyjan, yawropa we bashqa rayonlargha türkiyediki portlar we tömür yoli liniyeliri arqiliq tutashturulghan bolidu.

türkiye, meyli géoistratégiyelik orni, meyli yawro – asiya döletliri bilen bolghan chongqur tarixiy we medeniy rishtiliridin küch élip, rayon döletliri bilen hemkarliq ornitish imkaniyetlirini kücheytishke tirishmaqta. hemkarliq ornitish pilan – layihelirining köpeytilishi, yawro – asiya rayonining peqet rayon xaraktérlik hemkarliqlar nuqtisidinla emes, oxshashla rayonning xelqara jemiyet bilen ünümlük maslishishi jehettinmu muhim. rayonning iqtisadiy jehettin güllinishige paydiliq bu xil layihe we qurulushlar, rayon xelqliri arisidiki rishtini kücheytidu, rayonning bayashatliqi we muqimliqi üchün, mustehkem asaslarni shekillendürüshni dawamlashturidu.