misirgha xelqaraliq jan (qutquzush) süyi

hörmetlik radiyo anglighuchi eziz qérindashlar, «küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bu heptilik sanida siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiti tashqi siyaset tetqiqatchisi jan ajun teripidin teyyarlanghan «misirgha xelqaraliq jan (qutquzush) süyi» namliq

anilizini diqqitinglargha sunimiz. qéni emise diqqitinglar pirogrammimizda bolsun!

***** *** * * * *** **

chong iqtisadiy kriziske duch kelgen we chiqim tengpungsizliqi mesilisi éghirlashqan misirgha xelqaraliq chong sistéma jan süyi (yeni qutquzush suyi) berdi. deslepte ereb birleshme xelipiliki bilen tüzülgen 35 milyard dollarliq meblegh sélish kélishimi , andin xelqara pul fondi teshkilati bilen yéngi qerz kélishimi, axirida dunya bankisi we yawropa  ittipaqi hemmisi  arqimu-arqidin misirgha yardem programmilirini élan qilishti.

  misir iqtisadi uzundin buyan chong krizisning ichide idi. abdul fatax el sisi hakimiyet béshigha chiqqandin buyan döletning iqtisadi héch bir yol bilen eslige kelmidi. armiye kontroluqi astidiki bir hakimiyet mewjut bolghan iqtisadta bayliq intayin nachar ishlitilgen idi. zor miqtarda mudapie mehsulatlirini import qilish sewebidin döletning qerzi barghansiri éship ketti. döletning ghayet zor tashqi soda qizil reqimi shekillendi. 160 milyard dollarliq tashqi qerzge boghuldi. merkiziy banka cheteldin kelgen almashturushlar arqiliqla aran öre turidighan ehwalda idi. tashqi qerzni mebleghke yürüshtürüshte zor qiyinchiliqqa duch keldi. mewjut weziyette qerzni qayturush nahayiti qiyin idi. uning üstige israiliyening ghezzeni ishghal qilish urushi we uning rayongha körsetken tesirimu misirning nachar iqtisadiy weziyitini téximu kücheytiwetti. döletning makro iqtisadi dinamik küchi weyran bolush bosoghusigha kélip qaldi. misir xelqige nisbeten ehwal téximu nacharlashti. sétiwélish küchi barghansiri érip, hetta asasliq turmush éhtiyajini qandurushmu chong mesilige aylandi. yüz milyondin ashidighan misir nopusining her yili bir milyondin köprek éshishigha egiship, hökümetke bolghan ijtimaiy ghezep jughlinishqa bashlidi.

misir iqtisadi weyran bolush bosughusigha kélip qalghan mushundaq bir sharaitta, axri xelqarliq bir jeryan bashlinip, misir iqtisadini tashqi qollash bashlandi. deslepte ereb birleshme xelipiliki heriketke ötti we shimaliy déngiz qirghiqidiki rasul-hikme shehirige 35 milyard dollarliq meblegh sélishni qarar qildi we misirgha chetel priwuti kirishini ishqa ashurdi. gerche bu qedem «misirning zémini sétiliwatidu» dep tenqid qilinghan bolsimu, sisi hökümitining bu kélishimdin memnunluqi we misirning tashqi péréwot éhtiyaji shundaqla qerzini qandurushta biraz rahetlishini ishqa ashurghanliqi éniq. andin xelqara pul fondi teshkilati heriketke kélip, miisrgha tashqi péréwot bahasining töwenlitilishi qatarliq bashqa bir qisim shertlerni orundighan ehwal astida qerz bérishni qarar qildi. arqidin dunya bankisi we yawropa ittipaqimu milyardlarche dollarliq yardem pilanlirini jakarlidi.

  netijide, misir jiddiy éhtiyajliq bolghan milyardlighan dollargha érishken boldi, emma elwette, pul paxalliqi yuqiri bolghachqa, misir xelqi téximu namratliship, qiyinchiliqqa uchraydighan bir mezgilge qedem qoymaqta. uning üstige dölette qurulma xaraktérlik héchqandaq qedem tashlanghini yoq. armiyening iqtisadtiki hökümranliqi dawamlishish bilen birge, döletning bayliqi meblegh sélishqa emes, belki herbiy chiqim we ünümsiz layihelerge ishltilmekte. qilinghan yardemler peqet misirning qisqighine waqit öre turalishighila sharait hazirlap bermekte. eger munasiwetlik islahatlar élip bérilmisa, misir iqtisadining sijil yosunda eslige kélishi intayin testek qilidu.

eslide dunya misirning weyran bolush bosughusidiki chong bir dölet ikenlikini jezmleshtürgen hemde iqtisadiy weyran bolushning rayongha we dunyagha éghir mesile yaritidighanliqini, bolupmu gherb döletliri üchün yéngi köchmenler dolquni yaritidighanliqini bilip yetti. yene kélip misir, ghezze bilen chégrilinidighan bolghachqa, misirni yénida saqlap qélishni xalaydighan aktiyorlar hazirche yanchuqining éghizini achqan ehwalda turmaqta.