ghezzediki urushning meghlubi

hörmetlik radiyo anglighuchilar! «küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bügünki bölümide siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiyiti «SETA» ning diréktori shundaqla yazghuchisi dotsént doktor murat yéshil tash teripidin teyyarlanghan «ghezzediki urushning meghlubi» témiliq analizni diqqitinglargha sunimiz.

**** ****** ***** ****** ****

israiliye ghezze urushidin herbiy ghelibe bilen ayrilghan teqdirdimu, urushning utturup qoyghughuchisi yenila özi bolidu. 7 – öktebirdin kéyin ghezzege qarshi élip barghan wehshilerche hujumliri sewebidin, israiliye qurulghandin buyanqi eng chong tarixiy pursettin paydilinalmidi yaki paydilinishni tallimidi. bügünki künde israiliye 1948-yildin buyan körülüp baqmighan kölemde ontologiyelik bixeterlik krizisige we chongqur qanunluq salahiyet endishisige duchar bolghan weziyette turmaqta.

7 – öktebirdin kéyin israiliye nurghunlighan sahelerde utturup qoyghan döletke aylandi. aldimizdiki yillardimu bu meghlubiyet bilen bille yashashqa mejbur. 7 – öktebirdiki tunji istratégiyelik netijilerdin birsi bixeterlik bilen munasiwetlik.

herbiy nuqtidin éytqanda, israiliyening bixeterlik telimatining töt tüwrüki bar. bularning ichide eng muhimi herbiy chékindürgüch küchi. herbiy chékindürgüch küch her qandaq döletning mudapielinishtin burunqi eng muhim qorali hésablinidu. israiliyening 7 - öktebirdiki hujumliri we armiyesining urushni sijillashturush jehettiki ajizliqi herbiy chékindürgüch küch nuqtisidiki dangdarliqining yimirilishini keltürüp chiqardi.

ikkinchisi aldin agahlandurush sistémisi. aldin agahlandurush sistémisi herqandaq döletning pütün istixbarat iqtidarigha tayinip, düshmenning herikitini aldin bilish üstünlikini asas qilidu. 7 – öktebir xuddi 1973-yildikige oxshash, israiliyening aldin agahlandurush iqtidarining mukemmel emeslikini namayan qilip berdi.

israiliye bixeterlik telimatining yene bir amili bolsa mudapiedur. mudapielinish herbiy chékindürgüch küch ishqa yarimighan we tajawuzchiliq yüz bergen ehwalda armiyening birinchi küchi süpitide qoghdinishni ishqa ashurishigha esqatidighan iqtidarlirining yighindisidin terkib tapidu. israiliye armiyesi 7 - öktebirde mudapie wezipisini ada qilalmidi hemde heqiqiy armiyege oxshash ghezzede urush qilishta qiynaldi.

bixeterlik telimatining tötinchi tüwrüki mutleq ghelibedur. mutleq ghelibe düshmenning qayta teshkillinishi we qayta hujum qilishiini mumkin emes halgha keltüridighan munazirisiz bir herbiy ghelibini körsitidu. gerche israiliyening ghezzediki urushining istratégiyilik nishani hamasni yoq qilish dep élan qilinghan bolsimu, buning ishqa ashmaydighanliqini chüshinip yetti. bu wejidin nitaniyahu hökümiti «yoqitish» tin waz kéchip, ajizlashturushni meqset qilidighan bir istratégiye özgirishige yüzlendi.

muntizim urushning we urush muhitining özgirishi shundaqla urushning aktiyorliridiki we tebiitidiki özgirishler keltürüp chiqarghan yéngi dinamikler kelgüsidiki ottura sherqte israiliyening chékindürgüch küchining ishqa yarap - yarimaydighanliqi heqqide chong guman peyda qildi.

israiliyening ziyini herbiy ziyan bilenla cheklinip qalmidi. bir döletning menpeetini we endishisini ozuqlanduridighan négizlik amillar rial we dunyawi emes, belki diniy bolup qalghanda, u döletning xelqara munasiwetlerde normal eza süpitide poziytsiye tutalishi mumkin bolmaydu. mesilen؛ daéshmu shuning misali. ularning menpeetliri we endishisini ozuqlanduridighan amil dunyawiy emes, diniy idi. shunga ular özini héchqandaq qaide - qanungha baghlanghan hés qilmaytti. israiliyeningmu ghezzege qaratqan we urush qanunlirigha mas kelmeydighan hujumliri israiliyeni xelqara qanun sirtida heriket qilidighan döletke aylandurup qoydi. 7 - öktebirdin kéyin élip bérilghan «ghezze qirghinchiliqi» ochuq halda israiliyening irqiy qirghinchi döletke aylinishini keltürüp chiqardi. bu ehwal tarixi pajie bolupla qalmay, kelgüsidimu israiliyening xelqaradiki inawitining ayrilmas bir qismigha aylinidu. urushning nitaniyahu hökümiti we urush qollighuchiliri teripidin sanaqsiz qétim dingha yölep ipadilinishi téximu chongqur mesililerni otturigha chiqiridu. israiliyening atalmish​​sékular siyasiy tüzümi quruq geptin bashqa nerse emeslikini, téximu chataq yéri, israiliyening qalaq, maliman bir dölet ikenlikini ispatlap berdi. netijide, ghezze urushi israiliyening xelqara qanun tüzümlerge riaye qilmaydighan we urushni diniyleshtürmekchi bolghan radikal dölet süpitide kodlinishigha seweb boldi. chünki dunya miqyasida pelestinni qollap, israiliyege qarshi ötküzüliwatqan namayishlar israiliyening yalghuz qélishigha seweb bolmaqta.

qaide-qanunlargha boy sunmaydighan we heriketlirige muqeddeslik bilen éniqlima béridighan radikal dölet bolush süpiti bilen israiliyening yene bir ziyini, öz xelqidin ayrilip qilishidur. 7- öktebirdin kéyinki hujumliri israiliyening bir dölet bolush süpiti bilenla emes, bir pütün jemiyet bolush süpiti bilenmu bixeterlik tuyghusini üzül-késil tewretken shundaqla tarixiy nuqtidin «chong yehudiy qirghinchiliq» gha oxshash ramkidiki qilmishliri bilen bixeterlik we ijtimaiy endishisini téximu chongqurlashturushqa xizmet qilghan boldi. israiliyening herbiy hujumgha qayturghan inkasining zorawanliqi bolsa, yershari xaraktérlik israiliye qarshiliqiini  téximu kéngeytip kücheytiwetti we yehudiylar jemiyitining dunya miqyasida bir qayghu ichidiki jemiyetke aylinishini keltürüp chiqardi. bu ehwalning jawabkari elwette israiliye hökümitining del özidur. netijide, u öz jemiyitining endishisini yoq qilidighan bir dölet emes, belki emeliy qilmishliri sewebidin öz jemiyitining endishisini chongqurlashturghan bir döletke aylandi.

bu nuqtida yene bir muhim ziyini shüki, israiliyening démokratik réalliqtin barghanche uzaqliship, radikal ashqunluq dairiside mustebitleshken bir döletke aylinishi boldi. siyasetning asasiy dinamikliri dawamliq bashqisidin irqiy üstünlükke érishish we mewjutluqini saqlap qilish qilish üchün ishlitilgen bir dölette, siyasetning shundaqla jemiyetning normallishi mumkin bolmaydu. 7- öktebirdin kéyin israiliye duch kelgen jeryanmu del shundaq bolidu. bu arqa körünüshte, israiliyediki siyasiy turmush téximu radikallishidu, siyasiy nutuqlar téximu keskinliship, milletchi yehudiy kimliki yönilishide hökümrnaliq tikleydu. bu ehwal israiliyeni pelestin mesilisige nisbeten téximu zorawan lagérgha ittiridu  we ikki döletlik hel qilish charisi mumkin bolmaydighan halgha kélidu.

herbiy, siyasiy we ijtimaiy ziyanlardin bashqa yene, israiliyening eng muhim ziyini uning géopolitikiliq salahiyitide körüldi. 7- öktebirdin ilgiri rayon xaraktérliq normallishish israiliyening tarixiy yalghuzluqini yéngish üchün istratégiyelik purset yaritip bergen idi. emma israiliyening pelestin mesilisige qarita peqet özi üchünla paydiliq oyun dep qarishi, rayondiki aktiyorlargha nisbetenmu düshmenlerche pozitsiye tutushi yeklinishini keltürüp chiqarmaqta. ereb-israiliye normallishishi, rayon xaraktérliq iqtisadiy layiheler we énérgiye hemkarliqi qatarliq nurghunlighan istratégiyelik pursetler, ghezze sewebidin purset bolush salahiyitini yoqutup qoydi. bu purset sahelirini qaytidin eslige keltürüsh emdi asan bolmaydu. bu basquch israiliyeni süriye we liwan mesilide téximu qattiq qolluqqa yaki muresse qilishqa mejbur qilidighan rayon tengpungluqigha mehkum qilidighandek qilidu.  

netijide, israiliye ghezze hujumliri we tengpungsiz zorawanliqi  yüzisidin siyaset, jemiyet nuqtisidin utturghan we eslidinla nachar bolghan rayon xaraktérliq we xelqaraliq obrazini téximu yoqatqan halgha keltürdi. israiliye ottura sherqtiki ötmüshige sélishturghanda téximu yalghuz we xatirjemsiz bir döletke aylandi.