qazaq hakimiyet modéli

türkiye awazi radiyosi: yawroasiya we türk dunyasining istiratégiyelik ehmiyetke ige döletliridin biri bolghan qazaqistan jumhuriyitide musteqilliq élan qilinghandin buyan nursultan nezerbayéw wezipe ötep kelmekte. bu munasiwet bilen, biz bu heptiki pirogrammimizda, «qazaq hakimiyet modéli» ni royapqa chiqarghan nursultan nezerbayéw hakimiyiti we bu hakimiyetning rayongha körsetken tesiri heqqide toxtilip ötimiz.

nursultan nezerbayéw qazaqistan qaytidin musteqilliqqa érishken 1991 – yildin buyan hakimiyet yürgüzüp kelmekte. nursultan nezerbayéw 1991 – yildin tartip hazirghiche peqet qazaqistanningla emes, pütkül türk dunyasining we bashqa köpligen döletlerningmu ishenchisige érishti. derweqe, nursultan nezerbayéw xelqara jemiyetning neziride «tinchliqperwer  dölet erbabi» süpitide tonulup hem xelqara jamaetchilikning hörmitige ériship kelmekte.

nursultan nezerbayéw 1940 – yili almuta yéqinliridiki chémolganda mötiwer bir ailide dunyagha keldi. soghuq urush yilliri bashlanghan chaghda bashlanghuch mektepte oqudi. toluq ottura mektepte métallorgiye bölümide oqudi. 1962 – yili qaragandi uniwérsitétida métallorgiye bölümini inzhénér süpitide püttürdi. 1984 – yilghiche ötigen muhim biyurokratiyelik wezipiliride ishchilar duch kelgen mesililerni hel qilishqa tirishti, énérgiye mesililirini hel qilishta muhim rol oynidi, ishchilarning heq – hoquqlirini qoghdap, merkezge muhim pikir – tekliplerni sundi.

1991 – yili 1- dékabir küni ötküzülgen saylamgha yégane pirézidént namzati süpitide qatnashqan nursultan nezerbayéw, 21 – dékabir küni ülmutada qazaqistangha musteqilliq qazandurghan kélishim layihesini imzalidi. 1991 – yildin kéyin 1999 -, 2005 -, 2011 we 2015 – yillirimu pirézidént namzati boldi hemde bu saylamlarda xelqning qizghin qollishigha ériship, ghelibe qildi. 1997 – yili paytextni almutadin astanagha yötkidi.

nursultan nezerbayéw rusiye bilen iqtisadiy we siyasiy munasiwetlirini izchil dawamlashturdi. shuning bilen bir waqitta, amérika qoshma ishtatliri, türkiye, türk dunyasi, yawropa ittipaqi we israiliye bilen bolghan diplomatik munasiwetlirinimu tereqqiy qildurdi.

nursultan nezerbayéw diplomatiye siyasitide bir yönilishlik siyasetni yolgha qoyushning ornigha, her bir döletke qarita tengpung siyasitini yolgha qoyup kelmekte. köp yönilishkik diplomatiye siyasitini ishqa ashurmaqta. bu köp yönilishlik siyasiti sewebidin nursultan nezerbayéw xelqara jamaetchilikning neziride «yarashturghuchi rehber» dep qaralmaqta.

hemmige melumki, nursultan nezerbayéw süriye kirizisini hel qilish we süriyede yüz bergen insaniy tiragédiyege xatime bérish üchün heriketke ötti. rusiye, iran we türkiyening qollishi astida astanada chaqirilghan yighinlarghimu sahibxaniliq qildi. qazaqistanning muzakirilerge sahibxaniliq qilishi süriyening muhim aktiyorliridin biri bolghan türkmenlerningmu astana muzakirilirge qatnishishi hem ijabiy qarishida türtkilik rol oynidi.

qazaqistangha türk dunyasigha intayin köngül bölidighan we türk dunyasigha alaqidar muhim pikir – tepekkurlargha ige bolghan nursultan nezerbayéwgha oxshighan bir dölet erbabining rehberlik qilishi, türk dunyasigha nisbeten tépilghusiz purset hésablinidu.

nursultan nezerbayéwning türk dunyasida hemkarliqni ornitishqa alaqidar muhim pikir – tepekkurliri ezerbeyjan, qazaqistan, qirghizistan we türkiye eza bolghan türk kéngishi üchünmu türlük imkaniyetlerni yaritip bérishi mumkin. bu nuqtida qazaqistan bilen türkiye qizghin qollap kéliwatqan türk kéngishining küchini türkmenistan bilen özbékistanning kéngeshke eza bolushi bilen téximu zoraytishqa toghra kélidu. derweqe, türk dunyasi öz ichide küchlük hemkarliq ornitalisa, buning xelqaraliq teshkilatlarghimu ijabiy tesiri körsitishi muqerrerdur. nöwette firansiye birleshken döletler teshkilati xewpsizlik kéngishide firansuz tilida sözlishidighan döletlerning wekili dep qaralghinidek, kelgüsi yillarda türkiy tilda sözlishidighan döletlerge wekillik qilidighan türk kéngishi ezasining birleshken döletler teshkilati xewpsizlik kéngishige eza bolush telipi türk dunyasi teripidin birleshken döletler teshkilatigha sunulushi mumkin.

nursultan nezerbayéw fethullahchi térrorluq teshkilatining türkiyediki 2016 – yili 15 – iyul herbiy isyan urunushidin kéyin türkiyening yénidin orun aldi, hemde enqerede ziyarette bolghan tunji dölet bashliqi boldi.

nezerbayéwning türkiyediki herbiy isyan urunushidin kéyin enqerede tunji resmiy méhman bolushi tolimu menilik idi. nezerbayéwning «türkiyege düshmen bolghan bizgimu düshmendur» teriqisidiki bayanati heqiqiy qérindashliqning ishariti idi. türkiye jumhuriyiti jumhur reisi rejep tayyip erdoghan barliq bayanatlirida nursultan nezerbayéwni «türk dunyasining aqsaqili» dep teriplimekte.

buni nezerbayéwning türkiye ziyariti jeryanida erdoghanning munu bayanatidin körüwélishqa bolidu: «pirézidént nezerbayéw aliyliri türk dunyasining aqsaqili hésablinidu. nezerbayéw aliyliri yolgha qoyuwatqan eqil parasetlik we tengpung siyasiti sayisida qazaqistan nöwette rayon hem dunya hemkarliq ornitishni chin dilidin arzu qilidighan muhim bir aktiyorgha aylandi. ortaq til, ortaq tarix, ortaq medeniyetni ortaqlishidighan qérindash dölet qazaqistan musteqilliqqa érishkendin kéyinla siyasiy muqimliqini izchil dawamlashturdi hemde iqtisadiy jehettin uchqandek tereqqiy qildi.»

2016 – yili qazaqistangha qilghan ziyaretlirimde qazaqistandiki özgirishler hem tereqqiyatlarni öz közüm bilen körüsh pursitige érishtim. bu nuqtida, nezerbayéwning zamanimizni we zamanning rohini nahayiti yaxshi chüshinidighan talantliq rehber ikenlikini alahide tekitleymen.

nursultan nezerbayéwning silawyan yéziqini asas qilghan kiril herpini latin herpige özgertish toghruluq yolyoruq chüshürüshi nahayiti zor ehmiyetke ige. nursultan nezerbayéw 2025 – yilghiche barliq kitablar, qerellik zhurnallar we resmiy höjjetlerning kiril herpidin latin herpige özgertilishke bashlinishi lazimliqi toghruluq qarar chiqardi. bu qarar türk dunyasida til we yéziq birliki üchün nahayiti muhim hem istiratégiyelik bir qedem hésablinidu.

nursultan nezerbayéwning nuqtiiyneziri we istiratégiyesige asasen shekillengen «qazaq hakimiyet modéli» türk medeniyitining qedimki mirasidin uzunlanmaqta hemde «muqimliq» we «iqtisadiy tereqqiyat» ta künséri yuqiri örlimekte.

yighip éytqanda, qazaqistan 2018 – yili bilen birlikte tarixiy bir dewrge  qedem tashlimaqta. qazaqistanning nishani dunyadiki eng tereqqiy qilghan 30 dölet qataridin orun élishtur. ishinimenki, qazaqistan nursultan nezerbayéw rehberlikide dawamliq algha ilgirileydu.

nöwette, nursultan nezerbayéw bilen rejep tayyip erdoghangha oxshighan rehberlerning mewjudiyiti hem her ikki döletke nisbeten hem türk dunyasigha nisbeten tépilghusiz pursettur.