hujum nöwiti irangha keldi

amérika irangha yadro paaliyetliri sewebidin ehmedinéjad dewride éghir émbargolarni yolgha qoydi, bu iran iqtisadigha zor ziyan élip keldi. 2013-yili pirézidént bolup saylanghan hesen ruhani iran xelqige zor ümidlerni élip keldi, chünki hesen ruhani mötidil we islahatchi zat idi. ruhani dewride b d t xewpsizlik kéngishi besh daimiy ezasi we gérmaniye bilen iran arisida yadro kélishimi imzalandi. yadro kélishimining rohiy boyiche, irangha qaritilghan émbargolar melum derijide yéniklitiletti, buning bedilige iran yadro paaliyetlirini élip barmasliqni, shundaqla xelqara atom énérgiye xadimlirining nazaritini qobul qildi. birleshken döletler teshkilati nazariti astida hasil qilinghan bu yadro kélishimi iran xelqi we iqtisadiy üchün zor ümidlerni élip keldi. bu ehwal iran iqtisadini bir az janlandurghan bolsimu, lékin amérikining pirézidéntliqigha saylanghan donald tramp amérikini yadro kélishimidin chékindürüp chiqirip irangha qaytidin émbargo yolgha qoyushni qarar qildi. shuning bilen iran-amérika munasiwiti qaytidin buzuldi we weziyet keskinleshti.  

trampning amérikini yadro kélishimidin chékindürüp chiqishni qarar qilishi sewebidin iran iqtisadiy qiyin ehwalgha chüshüp qaldi. iran hökümiti dollarni 42ming riyal qilip muqim békitiwetken bolsimu, erkin bazarda amérika dolliri örlep ketti. iran riyalining qimmiti erkin bazarda amérika dolliri aldida %50 chüshüp ketti. 2018-yili yanwarda 44ming riyal bolghan 1 dolla110ming riyalgha östi.  

amérika irangha émbargo yürgüzüshtin ilgiri iran iqtisadining bunchilik nacharliship kétishi iranning émbargodin kéyin qandaq ehwalgha chüshüp qalidighanliqi heqqide melum yip uchi béridu. amérika pirézidénti donald trampning irangha émbargo yolgha qoyushining  sewebi qandaqtur iranda hakimiyet tüzülmisini özgertish emes belki iranning ottura sherqte yolgha qoyup kéliwatqan kéngeymichilik siyasitini toxtitish idi. derweqe pars qoltuqi döletliri we israiliyening iranning rayonda yolgha qoyuwatqan kéngeymichilik siyasetliridin biaram boliwatqanliqlirini we amérika bilen hemkarliship irangha taqabil turush arzuliri barliqini küntertipke élip kéliwatqanidi. irangha émbargo yolgha qoyush arqiliq ottura sherqte iran qollap kéliwatqan qoralliq küchlerge bériliwatqan yardemlerni cheklep iranning nopuzini yoq qilish amérikining asasliq nishanlardin biridur. amérika yene irangha émbargo yolgha qoyush arqiliq iranning amérika dolliri, altun we bashqa qimmetlik kan bayliqliri bilen soda qilishigha tosalghu bolushnimu közlimekte. émbargolar dairiside irangha yoluchilar ayropilani we ayropilan zapchasliri sétip bérilmeydighanliqi bildürüldi, bu emeliyette iranning aptomobil sahesige éghir zerbe béretti. amérikining irangha émbargo yolgha qoyush bilen tehdit sélishi sewebidin irandiki mebleghlirini toxtatqan shirketler ichide «daimler»guruhimu bar. bu shirket irandiki layihelirini kéngeytip téximu köp meblegh sélishni pilanlap kéliwatqanidi,biraq donald trampning irangha émbargo yolgha qoyushni qarar qilishi tüpeyli irandiki layihelirini toxtitishqa mejbur boldi. amérika pirézidénti donald tramp twittér adrésida iran bilen soda qilghan shirketlerning amérikida soda qilalmaydighanliqini bildürdi.

amérika pirézidénti donald tramp wezni éghir  bu bayanatlirining eksiche, yawropa ittipaqi döletliri amérikining émbargo qararlirigha naraziliq bildürmekte. mesilen, gérmaniye tashqi ishlar ministiri héyko mas  bayanat élan qilip iranda shirket achqan gérmaniye shirketlirini qollaydighanliqini bildürdi. iran bilen bolghan sodida pulning obroti  üchün xizmet ishlewatqanliqlirini éytti. ministir héyko mas iran bilen bolghan sodida iqtisadiy kirimlerdin bekrek iran xelqning éhtiyajini oylaydighanliqlirini tekitlisimu, yawropa ittipaqi döletlirining iran bilen bolghan sodin ghayet zor kim qilishni pilanliwatqanliqlirini, irandin néfit we tebiiy gaz sétiwélish arqiliq rusiyege bolghan béqindiliqni azaytishni hetta tügitishni oylishiwatqanliqliri hemmige melum. amérika qoshma ishatlirining yawropa ittipaqi döletlirining naraziliqigha qarimay, iran bilen hasil qilinghan yadro kélishimidin chékinip chiqishi yawropa ittipaqi bilen amérika arisida ixtilap keltürüp chiqirishi mumkin.

amérikining yéqinqi mezgillerde özge döletlerge émbargo we bésimni kücheytishi amérikining tashqi siyasitining özgiriwatqanliqining ipadisidur. türkiyege émbargo yolgha qoyush bilen tehdit sélip kéliwatqan amérika rusiyegimu émbargo yolgha qoymaqta. buningdin sirt amérika xitaydinmu éghir tamozhna béji alidighanliqini jakarlidi. pelestin mesiliside birleshken döletler teshkilati munbiride pütkül dunyagha tehdit salghan amérikining émbargo we bésim siyasiti qisqa mezgilde amérika üchün ijabiy netijilerni élip kelsimu, uzun mezgilde amérikining dunyadiki nopuzi we ornigha tesir yetküzidighanliqi,hetta amérikining yétim qalidighanliqi éhtimalliqlar arisida bolushi mumkin.