100 künlük heriket pilani

türkiye awazi radiyosi xewiri: «iqtisadiy siyaset közniki» namliq sehipimizning bu heptilik sanida yildirim beyazit uniwérsitéti siyasiy penler fakultéti iqtisad kafédrasi oqutquchisi piroféssor doktor erdal tanas qaragölning «100 künlük heriket pilani» mawzuluq xewer analizini huzurunglargha sunimiz. 

ötken hepte jumhur reis erdoghan yéngi basquchning 100 künlük heriket pilanini élan qilip, yéngi tüzümning tunji qedemde qilidighan ishlirining némilerdin ibaret ikenlikini otturigha qoydi. jumhur reislik sariyi, ministirliqlar, bashqarmilar teripidin teyyarlanghan mezkur ijraiye pilanida, iqtisad eng muhim saheler qataridin orun aldi. hazirche 400 layihege orun bérilgen pilanning aldimizdiki basquchta yéngi türkiyeni heriketlendürüshi kütülmekte. buningdin bashqa, bu heriket pilani arqiliq awghust éyida élan qilinidighan ottura mezgillik pilandin ilgiri yéngi bir yol xeritisi sizip bérilgenlikini éytish paydiliq bolsa kérek.

türkiye iqtisadining hazirghiche qolgha keltürgen utuqliri arisidiki eng muhim amillardin birini xamchot belgilimisige sezgür qarash shekillendüridu. bu nuqtidin qarighanda, pilanda orun alghan eng muhim mesililerning aldinqi qatarida dölet maliyesige munasiwetlik tashlinidighan qedemlerning orun alghanliqini éytishimiz mumkin. aldimizdiki mezgildimu bu tonushning dawamlashturulushi we iqtisadning yönilishi nuqtisidin nahayiti muhim bolghan dölet maliyesining téximu küchlük qurulmigha ige qilinishi üchün, paal siyasetlerning yolgha qoyulushi nishan qilinmaqta.

yéqinqi mezgillerde, maliyege érishish jehette körülgen qiyinchiliqlar, iqtisadni téjeshning qanchiliq muhim ikenlikini otturigha chiqarmaqta. sélinmilar, daimiy muwazinet, iqtisadiy éshishning achquchi bolghan iqtisadni téjesh yolida tashlinidighan qedemlerning zörüriyetke aylanghanliqini éytish paydiliq bolsa kérek. bolupmu, mesile iqtisadni téjesh bilen munasiwetlik bolghanda, dölet idare – organlirining tashqi maliye éhtiyajini azaytish nahayiti muhim hésablinidu.

pilanda orun alghan yene bir muhim mesilini bu musapide royapqa chiqirilidighan 400 layihe – qurulush teshkil qilidu. 400 layihening 48 ining mudapie sanaiti sahesi bilen munasiwetlik bolushi, türkiyening iqtisadiy we siyasiy sahediki küchini belgileydighan bu sahede téxnologiyelik özgirishlerge parallél halda xizmetler ishlinidighanliqini körsitip béridu.

türkiye, hem géopolitikiliq ornining teqezzasi hem iqtisadqa qoshidighan küchi nuqtisidin nahayiti muhim istratégiyelik bir sahe bolghan mudapie sanaiti saheside dadil qedemlerni tashlap ilgirilimekte. bu dairide, hem yerlik ishlepchiqirish hem xelqara sehnide riqabet qilish küchige ige bolush üchün, lazér nurluq qoral sistémisining ilgharlashturulushidin tartip uzun musapilik bashqurulidighan bomba hawa mudapie sistémisighiche, qoralliq hürqush ayropilanidin tartip türksat 6a süniy hemrahining yasap chiqilishighiche bolghan nahayiti keng dairilik birdin köp layiheni 100 künlük ijraiye pilanliri qatarigha aldi.

yene bir tereptin, maliye  we tashqi sodida türkiyening küntertipige 4 yéngi bazarning kirgüzülüshige we bu döletler bilen soda munasiwetlirining güllendürülüshige alaqidar xizmetlerning ijra qilinidighanliqi üstidimu toxtilip ötüsh lazim. xitay, méksika, rusiye we hindistan buningdin kéyin türkiyening éksportta aldinqi qatardiki döletliri qataridin orun alidu. bu sayida, tashqi maliye éhtiyajining temin itilishide menbe köp xilliqi yaritip, körülgüsi xewplerning tesirini azaytish közlenmekte.

sirttin qerz élish mesiliside bolsa, xitay pul – muamile bazarliri nuqtiliq halda yéqindin közitilmekte. xitay pul – muamile bazarlirigha bu yerdiki yerlik qerz inawet derijisini bahalash shirketlirining bahalirigha asasen kirilidighan bolushi, türkiyeni xelqara döletlerning qerz inawet derijisini bahalash shirketlirining obyéktipliqtin yiraq bahaliridinmu qutuldurghan bolidu.

bu yerde, buningdin bashqa 100 künlük heriket pilanidiki yene bir muhim nuqta bolghan énérgiye toghrisidimu toxtilip ötüshke toghra kélidu. türkiyening yéqinqi yillarda énérgiye sodisida merkiziy dölet bolush yolida tirans anadolu tebiiy gaz turuba liniyesi – tanab we türk éqimi tebiiy gaz turuba liniyesi dégendek ghayet zor qurulushlargha sahibxanliq qilish arqiliq tashlighan qedemliridin kéyin, nöwette aqdéngizda 1 chongqur déngiz we bir téyiz déngiz burghilash xizmitining bashlinishi pilanlanmaqta.

sherqiy aqdéngizdiki énérgiye dinamikisini heriketke ötküzidighan imkaniyet we küchke ige bolghan türkiye, meyli öz saheside élip baridighan xizmetliri bilen munasiwetlik bolsun, meyli rayon énérgiyesining kélechikige munasiwetlik nuqtilarda bolsun, aktip siyasiy paaliyetlerni élip bérishqa teyyar bir dölettur.

biz yuqirida qisqiche nezer tashlap ötken bu 100 künlük heriket pilani, ottura mezgillik pilandin ilgiri iqtisadqa sunghan yol xeritisi we qilghan isharetliri nuqtisidin nahayiti muhim hésablinidu.