jumhur reis erdoghanning afriqa ziyariti

türkiye awazi radiyosi: türkiye  jumhur reisi rejep tayyip erdoghan 2017 – yili 24 – dékabirdin 27 – dékabirghiche türkiyening afriqigha échiwétish siyasitini chongqurlashturush we iqtisad, mudapie qatarliq barliq sahelerdiki munasiwetlerni kücheytish meqsitide sudan, chad we tunista dölet ishliri ziyaritide boldi. erdoghanning ziyaritining birinchi békiti afriqining kélechiki parlaq döletlirining biri hésablinidighan sudan bolup, 20 yilgha yéqin waqittin buyan iqtisadiy we siyasiy émbargoning penjisi astida yashimaqta. nöwette émbargoni (emeliyette bolmisimu) bikar qilishning qarar qilinishi chong shirketlerning qaytidin sudangha yüzlinishige seweb boldi.

erdoghanning 200 etrapidiki soda – sanaetchi bilen élip barghan ziyariti sudanda ümid peyda qildi. ziyaret jeryanida, ikki döletning munasiwetlik ministirliri siyasiy, iqtisadiy, medeniy we ijtimaiy bolup bir qatar saheler boyiche 13 kélishim imzalidi. sudan  xelqi türkiye söygüsi we erdoghangha bolghan méhri – muhebbitini türkiye bayraqlirini kötürüshken halda kochilargha chiqip izhar qildi.

erdoghan sudanda osmanli impériyesi mezgilidiki afriqining muhim port sheherlirining biri bolghan sewakin arilinimu ékskursiye qilip, u yerdiki türkiye hemkarliq we kordinatsiye agéntliqi teripidin rémont qilinghan qurulushlarni közdin kechürdi. erdoghan, sudan pirézidénti ömer elbeshirdin aralning rémont qilinip eslige keltürülüshi üchün bir mezgil türkiyege bérilishini telep qildi. elbeshir erdoghanning teklipini qobul qildi. aralning türkiyege 49 yaki 99 yilliq ötküzüp bérilishi muzakire qilinmaqta.

sewakin, misir we süriyege hökümranliq qilghan türk dölitining qizil déngizdiki muhim bir soda porti idi. 15 – esirning axirliridin bashlap déngizlarda alahide üstünlükke ige bolghan portugaliye, afriqining sherqiy we gherbiy qirghaqliridiki musulman sultanliqlargha hujum qilip, köpligen jaylarni weyran qilip tashlap, u yerde nopuzini tiklidi. 1513 – yili sewakin portugaliyeliklerning qoligha ötüp ketti. yawuz sultan selim dewride süriye we misirni qolgha kirgüzgen osmanli impériyesi, qizil déngizgha hökümran bolup, afriqining sherqidiki köpligen rayonlarni portugaliyeliklerdin azad qildi.

türkiye aldi bilen, türkiye hemkarliq we kordinatsiye agéntliqi arqiliq sewakindiki tarixiy yadikarliqlarni otturigha chiqiridu. rayondiki soda we sayahetchilik janlinidu. türkiye bu qedimini sudan bilen hemkarliq ornatqan asasta qizil déngiz we uning etrapining bixeterlikini kapaletke ige qilidighan chare – tedbirlerni yolgha qoyushqiche yetküzeleydu. bu xizmetlerning sayisida, türkiye yéqin kélechekte somali we yemendiki tinchliq ornitish xizmetlirige hesse qoshalaydu.

erdoghan sudandiki ziyaritini axirlashturup, köp sanda soda – sanaetchi bilen birlikte chadning paytexti néjaménagha bardi. türkiye – chad siyasiy munasiwetliri 16 – esirgiche sozulidu. yéqinqi yillarda  türkiye – chad ikki terep munasiwetliri körünerlik ilgirileshlerni qolgha keltürdi. öz waqtining chad bash ministiri kalzéubé payimi déubét, 2014 – yili 15 – dékabirdin 18 – dékabirghiche türkiyede dölet ishliri ziyaritide boldi. mezkur ziyaret jeryanida her xil kélishimler imzalandi. erdoghangha chad ziyariti jeryanida türkiye jumhuriyiti armiyesi bash ishtab bashliqi général - polkownik xulusi aqarmu hemrah boldi. yéqinqi yillarda rayonning térrorizmgha qarshi kürishide paal rol oynap kéliwatqan chadqa nisbeten bu ziyaret nahayiti ehmiyetlik hésablinidu. ziyaret jeryanida ötküzülgen soda – sanaet munbiri yighinidin bashqa, köpligen saheler boyiche imzalanghan hemkarliq kélishimlirimu ikki dölet munasiwetlirini rawajlanduridu.

türkiye bilen tunis ikki terep munasiwetliri uzungha suzulghan tarixiy we medeniy rishtilerni boylap dawamlashturulmaqta. ikki dölet arisida yuqiri derijilik rehberlerning ziyaretliri muntizim dawamlashturulmaqta, her qaysi saheler boyiche kéngesh élip bérilmaqta, alaqe ornitilmaqta. 300 yildin artuq dawamlashqan tünistiki türk mewjudiyiti tunisliqlarning türkiyege bolghan yéqinliqining menbesini teshkil qilidu.

öz waqtidiki tunis hökümet bashliqi hemmadi jebali 2012 – yili 24 -, 25 – dékabir künliri türkiyede ziyarette bolghanda, yuqiri derijilik istratégiyelik hemkarliq kéngishi qurushni mezmun qilghan qoshma siyasiy bayanat imzalanghanidi. jumhur reis erdoghan 2013 – yili 5-, 6 – iyun künliri tunista ziyarette bolush jeryanida yuqiri derijilik istratégiyelik hemkarliq kéngishining birinchi nöwetlik yighini ötküzülüp, her xil saheler boyiche 21 kélishim we heriket pilani bilen 24 qérindash sheher kélishimi imzalandi. 2017 – yili axirida ishqa ashurulghan bu ziyaret sayisida ikki terep munasiwetliri téximu mustehkem asasqa ige qilindi.

buningdin 10 yil ilgiri türkiyening afriqa siyasiti toghrisida her xil gumanlar mewjut idi. nöwette, u xil gumanlar yoqalghandek qilidu. türkiye afriqida öz mewjudiyitini küchlük rewishte otturigha qoymaqta. türkiyening afriqidiki mewjudiyiti siyasiy, medeniy, istratégiye, herbiy we iqtisadiy jehettin intayin muhim. afriqidiki türkiyege bolghan qiziqish bashqa bir gherb döliti yaki bashqa bir islam dölitige nisbeten yoq. erdoghanning rayon döletliri bilen ötküzgen uchrishishlirida otturigha qoyghan «afriqining saqliniwatqan mesililirige afriqiche chare tépish» pelsepisi rayonda küchlük qollashqa érishmekte.

jumhur reis erdoghanning bu qétimqi afriqa ziyaritini qoshqanda, u ziyaret qilghan afriqa dölitining sani 28 ge yetti. bu dairide, afriqining 32 dölitidiki 51 rayongha qatnawatqan türkiye hawa yolliri shirkiti ayropilanliri, altidin artuq dölette xizmet qiliwatqan türkiye maarip wexpi we köpligen döletlerde wakaletxanisi bar bolghan türkiye hemkarliq we kordinatsiye agéntliqi, shundaqla türkiye ijtimaiy küchler bashqurushidiki organlar muhim rollarni oynimaqta. nöwette xelqara munasiwetler, döletler arisidiki ikki terep munasiwetliride alahide ehmiyet béridighan bir sahe. bu nuqtida istratégiyelik, siyasiy, medeniy we iqtisadiy jehettiki imkaniyetliri türkiyege afriqida nahayiti zor pursetlerni teqdim qilmaqta. hazirqi ehwaldin qarighanda, jumhur reis erdoghan buni royapqa chiqirishqa tirishmaqta we afriqa ziyaretliridin utuq qazanghan halda dölitige qaytmaqta.