quran we süriliri bilen tonushtingizmu? (19)

türkiye awazi radiyosi: hörmetlik radiyo anglighuchi qérindashlar ésinglarda bolsa kérek, «quran we süriliri bilen tonushtingizmu?» namliq pirogrammimizning aldinqi bölimide silerge süre töwbening qisqiche tarixiy arqa körinishi we mezmunini öz ichige alghan 2 – bölimini anglatqan iduq. bügünki bölümide bolsa, süre yünüsning qisqiche mezmuni, atilishi, nazil bolghan jay we waqtini  anglitimiz.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

süre yünüs heqqide qisqiche chüshenche

atilishi:

sürining ismi (yunus eleyhissalam isharet qilinghan halda tilgha élinghan mushu süridiki 98- ayettin) eslidiki qaide boyiche alamet ornida ilinghan bolup, sürining esli mezmuni yunus eleyhissamning qissisi emes.

nazil bolghan orni:

riwayetlerdin pütün sürining mekkide nazil bolghanliqi melum bolidu we mezmunidinmu shundaq ikenliki tekitlinidu. bezi kishiler «sürining bir qismi medinide nazil bolghan» depmu qaraydu, emma u yüzeki qiyastinla ibaret. chünki bayan ritimini mulahize qilish arqiliq shuni his qilghili boliduki, u her xildiki xitablarning yaki xilmu – xil sharaitlarda nazil bolghan ayetlerning yighindisi emes, belki bashtin axir baghlinishliq bir pütün nutuq bolup, hemmisi birla waqitta nazil bolghan bolishi tamamen mumkin. uning mezmunimu mekkide nazil bolghanliqigha dalalet qilip turidu.

nazil bolghan waqti:

sürining nazil bolghan waqti heqqide birer riwayetni uchritip baqmiduq. emma mezmunidin mekkidiki axirqi mezgillerde nazil bolghanliqi körinip turidu. uning bayan uslubidin, dewetke muxalip küchlerning qarshiliqi taza ewjige chiqqan, ular peyghember eleyhissalamning jemiyettiki mawjutliqigha chidap turalmaydighan yerge yetken, chüshendurush we eskertishler arqiliq ularning toghra yolgha mingishidinmu ümüt qalmighan hemde peyghember eleyhissalamni ret qilish tupeylidin ular mubtila bolidighan yaman aqiwetlerdin agahlandurush peytimu yitip kelgen sharait ikenlikini iniq his qiliwalghili bolidu. mezmundiki mana bu xil xususiyet bizge qaysi sürining mekkidiki axiriqi dewir bilen munasiwetlik ikenlikini éytip biridu. yene kilip bu süride hijretke munasiwetlik birer isharetnimu uchratqili bolmaydu. shunglashqa uni hijretke munasiwetlik ochuq yaki yipiq isharetler uchrap turidighan bashqa sürilerdin ilgiri nazil bolghan, dep chüshinishke bolidu. nazil bolghan waqtini shundaq mueyyenleshturiwalghandin kiyin uning tarixi arqa körinishini bayan qilishning hajiti qalmaydu. chunki biz ilgiriki süre enam we süre erafning qisqiche chushendurishliride shu dewirning tarixi arqa körnishi heqqide tepsili toxtilip ötken iduq[1].

*** ** *** *** *** ** **** *** **

mezmuni:

dewet qilish, chüshendürüsh we eskertish uning asasiy mezmuni bolup, kirish söz mundaq bashlanghan:

kishiler özlirige oxshash bir insanning peyghemberlikini otturigha qoyushidin heyran bolup, uninggha asasisizla «séhriger» dep töhmet qilishmaqta. halbuki u otturigha qoyuwatqan sözlerning héchbiri ejeplinerlik emes we yaki séhir - jadugha oxshimaydu. u silerge peqetla ikki nersini eskertidu. biri, «pütkül kainatni yaratqan we uning intizamini bashquriwatqan zatla silerning bendichilik qilishinglargha heqliq perwerdigaringlar hem xojayininglardur» déyish, yene biri, «hazirqi dunyaliq hayattin kiyin yene bir hayatliq dewri kélidu, uningda siler qayta peyda qilinisiler, hazirqi hayatinglarda qilghan barliq ish – herkitinglardin hisab bérisiler. silerning allahni heqiqiy xojayin dep bilip, uning körsetmisige uyghun pozitsiyede bolghan, bolmighanliqinglargha qarap jazalinisiler yaki mukapatlinisiler. uning otturigha qoyiwatqini (silerning ishinish yaki ishenmeslikinglardin qetiy nezer) del mana bu ikki heqiqettin ibarettur. u silerni buni étirap qilishqa we hayatinglarni shuninggha uyghunlashturushqa chaqiridu. eger uning dewitini qobul qilsanglarö aqiwitinglar yaxshilinidu, qobul qilmisanglar, yaman netijisini özenglar körisiler» dep agahlandurushtin ibarettur.

*** ****  *** ***** * **** * ****

tüp mesililer:

yuqarqi agahlandurushtin kiyin süride töwendiki mesililer alahide tertip bilen otturigha qoyulidu.

1 – herqandaq munaziride yéngish - yéngilishqa emes, belki köz qarash, pikir jehettiki azghunluqtin shundaqla uning yaman netijisidin saqlinishqa ehmiyet biridighan hemde jahilane muteessipliki bolmighan kishilerge qarita allahning yigane perwerdigarliqi heqqide we axirettiki hayatliq heqqide eqil, wijdangha qanaet bexish ételeydighan delillerni otturigha qoyush.

2 – kishilerning tewhid we axiret eqidisini qobul qilishigha éghir tosalghu boliwatqan (hem her daim tosalghu bolidighan) xata qarashlarni yoqutush we ghapilliqqa tenbih birish.

3 – muhemmed eleyhissalamning peyghemberliki we terghibatlirigha qaritilghan étiraz, shek – shubhilerge jawab birish.

4 – axiret hayatida bolidighan ishlardin aldin xewerlendurush arqiliq insanlarning hushyarliq bilen hazirqi emeliyitini islah qiliwélishini we kiyinki pushmanning aldini iliwélishini tekitlesh.

5 – «dunyaliq hayat peqetla bir imtihandur, bu imtihan üchün sanga bérilgen möhlet dunyada tiniqing toxtighangha qeder dawamlishidu. eger sen bu qisqa pursetni  zaya qilip, peyghember eleyhissalamning körsetmisini qobul qilishtek imtihanning ghelibe hazirliqini putturwalalmisang, u purset qayta qolgha kelmeydu. peyghemberning kelgenliki, shundaqla quran arqiliq heqqaniyet ilmining ögitilgenliki sanga bériliwatqan eng ésil möhlet bolup hésaplinidu. eger uningdin paydilanmisang, kiyinki ebedilik hayatta daimliq pushaymangha qalisen» dep alahide agahlandurush birish. 

6 – insanning hayatida jahalet hem zalaletni peyda qilidighan nerse allahning hidayitidin mehrum halda hayat kechurushtinla ibaret ikenliki heqqide ochuq isharetlerni qilish bolup, bu munasiwet bilen nuh eleyhissalamning qissisi qisqiche, musa eleyhissalamning qissisi tepsili bayan qilinidu. uningda mundaq tort ishni este ching tutush telep qilinidu.

1 – siler muhemmed eleyhissalamgha xuddi ilgirikiler nux we musa eleyhissalamlargha qilghandek muamile qiliwatisiler. shuninggha ishinishinglar lazimki, silerdin ilgirikiler u muamilining qandaq aqiwétini körgen bolsa, silermu shundaq aqiwetni körisiler.

2 – peyghember eleyhissalam we uning hemrahlirining hazirqi amalsizliqigha qarap, daim shundaq bolamdiki dep qalmanglar, musa we harungha yar – yölek bolghan ashu qudretlik allahning ularning keynide mewjutluqini siler bilmeysiler. choqumki, allah héch kishining közi yetmeydighan yollar bilen ularning ehwalini tüzeydu.

3 – allah silerge bériwatqan bu ongshilish porsitini zaya qiliwétip, andin xuddi firewnge oxshash allahning azabi kelgen axirqi mezgilde tewbe qilsanglar hergiz epu qilinmaysiler.

4 – muhemmed eleyhissalamgha iman éytqan kishiler özliri uchrawatqan qattiq qarshiliqlargha shundaqla özliridiki amalsizliqlargha qarap hergiz meyuslenmisun. belki bundaq sharaitta qandaq heriket qilish lazimliqini yaxshi bilishi lazim. shuningghimu qattiq diqqet qilishi lazimki, allah öz fezli bilen bu qiyin ehwaldin chiqirip qoyghanda, hergizmu xuddi misirdin nijatliqqa érishipla bashqiche pozitsiyede bolghan beni israilgha oxshash muamilide bolup qalmasliq kérek.

axirida allah taalaning öz peyghembirini del mana bu eqide, mana bu éqimda méngishqa hidayet qilghanliqi, uningda qetiy özgertish bolmaydighanliqi jakarlinidu we: «kimki buni qobul qilidiken, goya özige yaxshiliq qilghan bolidu. eger uni tashlap xata yollarda qiyip yüriydiken özige özi ziyan salghan bolidu» déyilidu.

**** ** *** **** **** ***** ****** *****

hörmetlik qérindashlar waqit munasiwiti bilen «quran we süriliri bilen tonushtingizmu?» namliq pirogrammimizni mushu yerde toxtitimiz. inshaallah pirogrammizning kéler heptilik bölimide süre hudning tarixiy arqa körinishi we mezmunini anglitimiz.

kéler hepte yene oxshash waqitta diqqitinglar anglitishimizda bolsun. xeyr xosh.