Türkiýäniń we dünýäniń gün tertibi 80

Türkiýe Respublikasynyń 12-nji prezidentiniń saýlaw tapgyry 3 dalaşgäriń yglan edilmegi bilen 3-nji iýulda resmi taýdan başlady. Şońa laýyklykda saýlawda häkimiýet başyndaky Adalat we ösüş partiýasynyń dalaşgäri R.T.Erdogan, oppozisiýadaky Respublikan halk partiýasy bilen Milletçi hereket partiýasynyń bilelikdäki dalaşgäri Ekmeleddin İhsanogly we Halklaryń demokratik partiýasynyń dalaşgäri Selahattin Demirtaş bäsleşer. Birinji tapgyry 10-njy, ikinji tapgyry 24-nji awgustda geçiriljek saýlawda Türkiýede ilkinji gezek halkyń gönüden ses bermeginde prezident saýlanar.
Dalaşgärleriń kim boljakdygyna birnäçe wagtdan bari gün tertibinde gyzyklanma bilen garaşylýardy. Oppozision partiýalarynyń kimi we nähili dalaşgär görkezjekdigi, Adalat we ösüş partiýasynyń dalaşgäriniň kim boljakdygy, Halklaryń demokratik partiýasynyń prezidentlige dalaşgär görkezip görkezmejekdigi we başga dalaşgärleriń bolup bolmajakdygy gyzykly meselelerdi. Esasanda oppozisiýanyń bilelikdäki dalaşgar meselesi we Premýer ministr Erdoganyń prezidentlige dalaşgär bolup bolmajakdygy meselesi gün tertibiniń ileri tutulan ugurlary boldy. Respublikan halk partiýasy bilen Milletçi hereket partiýasynyń bilelikde dalaşgär hödürlemekleri we Premýer ministr Erdoganyń dalaşgärligine görkezilen garşylyk üns çekijidi.
Netijede dalaşgärler yglan edildi we indi dalaşgärleriń propoganda kampaniýalary başlady. Dalaşgärler dürli usullar bilen propoganda geçirýär we taslamalaryny gürrüń berýär. Premýer ministr Erdogan kampaniýasyny 1919-njy ýylda Azat edijilik söweşiniń başlan ýeri bolan Samsunda we Erzurumda halka ýüzlenip başlan bolsa, Ekmeleddin İhsanogly doglan ýeri bolan Ýozgat welaýatynda we Stambulda ýapyk we çäkli şertlerde geçiren duşuşyklary bilen, Demirtaş bolsa Diýarbakyrda berilen agzaçarda başlatdy. Propoganda tapgyrynyń şeýle dowam etjekdigi, ýagny Erdoganyń we Demirtaşyń giń gatnaşykly halk mitinglerinde, İhsanoglunyń bolsa giń bolmadyk şertlerde we köpçülikleýin habar beriş serişdeleri arkaly pikirlerini beýan etjekdigi göz öńünde tutulýar.
Prezidentlige dalaşgärleriń şahsyýetleri we performanslary Türkiýäniń täsin saýlaw tapgyryna başlandygyny görkezýär. İlki bilen Türkiýede parlamentar döwlet dolanşygy bar hem bolsa, hamala diýersińiz prezident ulgamy ýaly saýlaw geçiriler. Saýlawçylar özleriniń we ýurtlarynyń isleglerini kanagatlandyryp biljekdiklerine ynanýan liderini gönüden saýlarlar. Bu taýda esasy zat dalaşgärleriń syýasy şahsyýeti, taslamalary ýa-da syýasatlary barada maglumat edinmek. Saýlawçylaryń dalaşgärler barada doly we anyk maglumata eýe bolmaklary ýüzöwrülmesiz demokratik hukuk. Onuń ýoly bolsa dalaşgärleriń saýlaw propogandasynda halka özüni açyk-aýdyń tanadyp bilmegi. Şol jähtden seredilende Erdoganyń, İhsanoglunyń we Demirtaşyń arasynda uly tapawudyń bardygyny aýdyp bileris. Şol tapawut dalaşgärleriń syýasy şahsyýetinden, karizmasyndan, tanymallygyndan we geçmişdäki performansyndan gelip çykýar.
Dalaşgärleriń terjimahallary gysgaça şeýle: Premýer ministr Erdogan; şänikden ýetişme syýasatçy, onlarça ýyldan bäri Türkiýäniń we dünýäniń syýasatynda karar beriji, 12 ýyldan bäri häkimiýet başynda duran aktýor we iń esasysy halkyń ýakyndan tanaýan reformaçysy. Ekmeleddin İhsanogly: Müsürde doglan türk raýaty, ylym taryhy professory, Yslam Hyzmatdaşlyk Guramasynyń ozalky baş sekretary bolup işlän halkara dolandyryjy, dünýewiligiń we döwrebaplygyń tarapynda durýan býurokrat, Müsürdäki harby hökümet agdarlyşygynda tarapsyz galan syýasatçy. Selahattin Demirtaş; Türkiýedäki kürt syýasatynyń öńbaşçy liderlerinden biri, Halklaryń demokratik partiýasynyń egindeş başlygy, terror guramasy PKK-nyń lideri Öjalan bilen ýakyn gatnaşykda bolan syýasatçy, Türkiýäniń içeri we daşary syýasatynda radikal oppozisioner.
Dalaşgärleriń terjimahallary aslyna seredilende täsin hakykaty beýan edýär: Erdogan Türkiýäniń 100 ýyllyk yslamçy, konserwator, dindar we jemgyýetçilik däbine wekilçilik edýän bolsa İhsangoly 100 ýyllyk dünýewi, döwrebaplaşmanyń tarapynda durýan, döwletçi hem-de durgunlygyń tarapynda durýar, Demirtaş bolsa 100 ýyllyk kürt hereketine, Şeýh Saitden bäri dürli görnüşde dowam edýän kürt oppozision hereketine wekilçilik edýär. Şol jähtden seredilende birinji tapgyry 10-njy awgustda, ikinji tapgyry 24-nji awgustda geçiriljek prezident saýlawy Türkiýäniń 100 ýyllyk syýasatynyń, sosiologiýasynyń we medeni taryhynyń hasabaty bolar. Has täsini bu saýlawda respublikan ulgamynyń esaslandyryjysy, dünýewi we döwrebäp düşünje ýa-da ideologiýa bilen şol ideologiýa ýüz ýyldan bäri garşy duran dini we etniki pikir bäsleşer.
Beýleki tarapdan prezident saýlawy Türkiýäniń haýsy geljegi saýlap aljakdygy bilen bagly. Türk saýlawçylary dińe prezidenti saýlamaz, şol bir wagtda-da haýsy döwlet dolanşygyny isleýändigini hem beýan eder.
Jemläp aýdylanda prezident saýlawy Türkiýäniń dolanşyk ulgamynyń üýgedip gurulmagy bilen bagly netijeleri özünde jemlär. Başga bir söz bilen aýdyldanda Erdoganyń isleýän “prezident” ulgamyny, Milletçi hereket partiýasy bilen Respublikan halk partiýasynyń taparapynda durýan “adaty parlamentar” ulgamynymy ýa-da Halklaryń demokratik partiýasynyń öńe sürýän “federal” ulgamyny isläp-islemeýändigini ýüze çykarar.