تورکیه پنجره‌سیندن اورتادوغو (21)
عمومی قبولا گؤره، اورتا شرقین دولت‌لری بو سایکس-پیکو راضیلاشماسی نین تعیین ائتدیگی مصنوعی مرزلر اوزرین‌دن دوغولموشدو
تورکیه پنجره‌سیندن اورتادوغو (21)
16 می گونو، سایکس-پیکو موقاویله‌سی‌نین 100. ایلدؤنومویدو. سازیش، اونا آدینی وئرن اینگیلیس و فرانسیز ایکی دیپلوماتین اثری ایدی. بو اهمیت‌لی و گیزلی راضیلاشما عثمانلی دولتی‌نین یاخین شرق‌دکی تورپاق‌لاری‌نین فرانسا و بریتانیا آراسیندا پایلاشیلماسی‌نین بلگه‌سیدی. آرا‌لارین‌داکی بازارلیغی (!) عکس ائتدیریردی. عمومی قبولا گؤره، اورتا شرقین دولت‌لری بو راضیلاشمانین تعیین ائتدیگی مصنوعی مرزلر اوزرین‌دن دوغولموشدو. مرزلر تعیین اولونارکن بؤلگه خالقینا دانیشیلمامیش و ایستک‌لری هئچ نظره آلینمامیشدی. بو سببله عثمانلی سونراسی‌نین اورتادوغوسوندا سایکس-پیکو نظمی حاکم اولدو و بو کاوس دئمک ایدی. اورتا شرقین، خصوصیله ده عراق و سوریه‌نین یاشامیش و یاشاماقدا اولدوغو پروبلم‌لرین مسئولو اولا‌راق دا بو راضیلاشما گؤستریلدی.
آنجاق سایکس-پیکونو گوناهلان‌دیران ادعا‌لارین قارشی‌سیندا اولان‌لار دا وار. بون‌لارین تنقیدلرینه گؤره، موقاویله‌نی یارغیلایان‌لار سؤیله‌دیک‌لری، گئرچک‌لرله هئچ اوست-اوسته دوشمور و ادعا‌لار افسانه‌دن عبارت. بو تنقیدلره گؤره سایکس-پیکو راضیلاشماسی یاخین شرقده فرانسا و بریتانیا اوچون اها‌لی و نفوذ ساحه‌لری تعیین ائتدی؛ اما مرزلری بلیرلمدی. اصل مرزلرین معین ائدیلمه‌سی، داها سونرا ائدیلن موختلیف راضیلاشما‌لار و مطابقت‌لر نتیجه‌سینده اولدو. مرزلرین ساختا‌لیغی موضوعسون‌داکی تنقیدلر ده یئرسیزدی. چونکی دینی و ائتنیک باخیم‌دان بیر چوخ فرق‌لی بیرلیک‌لری ساخلایان بو بؤلگه‌ده هوموژن بیر اها‌لی‌دن عبارت اولان مرزلر چکمک غیری-مومکون ایدی. آیریجا تورک‌لر نئجه دؤیوشه‌رک اؤزلرینه تلقین ائدیلن "سئور" آنلاشماسینی زیبیله آتمیش‌لارسا، عرب‌لر دا بونو ائده بیلردی‌لر. بو سبب‌دن، بو قروبا گؤره آرا‌دان عصر کئچدیک‌دن سونرا، بؤلگه خالق‌لاری، خصوصیله ده عرب‌لر یاشادیق‌لاری پروبلم‌لردن اؤتری سایکس-پیکونو گوناهلان‌دیرماق یئرینه اؤزلرینی یاشادیق‌لاری‌نین اصل مسئولو اولا‌راق گؤرملیدینیز.
یاخین شرقده بو گون یاشانان‌لار موضوعسوندا یالنیز موستملکچی خالق‌لاری مسئول توتماق البته گئرچک رسمی گؤرمه‌میزه چاتمیر. آنجاق بوتون اولان بیتن‌دن یالنیز عرب‌لری و یا بؤلگه خالق‌لارینی مسئول توتماق دا دوروست بیر یاناشما دئییل. بو گون یاشانان‌لاری آنلاماق اوچون بیر چوخ تاریخی حادثه‌نی و اینکیشافی، فاکت‌لاری بیرلیکده قیمتلن‌دیرمک شرط.
قبول ائتمک لازیم‌دیر کی، عرب دولت‌لری‌نین داوام‌لی دموکراتیکلشمه و اقتصادی اینکیشاف تامین ائتمه‌دکی اوغورسوزلوق‌لار دا بو گون یاشانان‌لارین ان اهمیت‌لی سبب‌لرین‌دن بیری.
آنجاق بو باشاریسیزلیگین آرخاسین‌داکی اساس سبب داها اهمیت‌لی. او دا عرب اؤلکه‌لرینده اقتداری الینده ساخلایان قروپلارین اؤلکه خاریجین‌دکی دولت‌لرله اولان علاقه‌لری. بو علاقه‌لری آنلاماغا چالیشارکن ده قارشیمیزا قاچینیلماز اولا‌راق سایکس-پیکو راضیلاشماسی چیخیر.
بو آنلاشماداکی اصل پروبلم یالنیز 1916-جی ایلده و درهال سونراسیندا نه اولدوغو دئییل. بو گون یاشانان‌لارین آرخاسیندا اولانی آنلاماق اوچون 1916دان اوّلکی عصره ده حاکم اولان موستملکچی ذهنیتی آنلامامیز لازیم‌دیر. آیریجا بو ذهنیتین 1916 سونراسیندا دا اؤز اؤنجلیکلرینی بؤلگه‌یه سؤیکدیگی چوخ آچیق. بونو دا گؤرمک مجبوریتیندییک.
1916 سونراسیندا میدانا چیخان اوچ اهمیت‌لی فاکتور، بؤلگه‌ده خالق‌لارا قارشی مسئول اولا‌جاق دموکراتیک ایستروکتورلارین اورتایا چیخماسینا مانع اولدو:
1 ) بؤلگه‌سل دولت‌لرینی ده ایچینه چکن فیلیسطین پروبلمی‌نین اورتایا چیخماسیندا خصوصیله بریتانیا و آمریکانین و عمومیتله غرب خالق‌لارین اوینامیش اولدوق‌لاری رول،
2) 1930لاردان سونرا بؤلگه‌ده زنگین نفت رزرولری‌نین کشفی و غربین بو قایناق‌لارا نه باهاسینا اولورسا اولسون گیریش تامین مقصدینده اولماسی
3 ) ایکینجی دونیا ساواشی سونراسی‌نین سویوق ساواش اورتامیندا آمریکا ایله سووئت‌لر بیرلیگی آراسین‌داکی رقابتین بؤلگه‌ده اؤزونو وکالت ساواشلاری شکلینده گؤسترمه‌سی.
بو اوچ فاکتور بؤلگه‌یه حؤکم اوتوکراتیک رژیم‌لر و نیظامی ایداره‌لر عنصورلاری ایله بیرلیکده اله آلینماق مجبوریتینده‌دیر. بو ائدیلدیگینده، 1950لرله بیرلیکده بؤلگه‌ده دموکراتیک حقوق دولتی‌نین اورتایا چیخماسی‌نین قارشی‌سینی کئچیلدیگی گؤروله‌جک. بو شرط‌لر آلتیندا بو اوچ وضعیت قارشیمیزا چیخماقدا‌دیر:
1- اوتوکراتیک و خالقینا قارشی مسئولیت‌سیز سوی-ایستیفاده‌یه باتمیش ایداره‌لر،
2- بؤیوک گوج‌لرین نیظامی عملیات‌لارینا معروض قالان بیر بؤلگه و
3- عرب-ایسرائیل موناقیشه‌سی بؤلگه‌نین اساس پروبلمی اولا‌راق میدانا چیخماسی
سون عصر یاخین شرق اوچون اولدوقجا چیرکین و حل‌سیز بیر تابلو تقدیم ائدیر. ایشده بو عصرین منفی دینامیکی حرکته گئچیرن ده سایکس-پیکونو چیخاران ذهنیت اولموش‌دور. بو راضیلاشمانین بوتون پیس‌لیک‌لرین سببی کیمی گؤستریلمه‌سی‌نین سببی، شخصاً راضیلاشمانین اؤزو دئییل البته. اما بو راضیلاشما بو ذهنیتین سمبولو کیمی اولموش‌دور. و او ذهنیت هم راضیلاشمانین ایمضالانماسین‌دان اوّلکی عصرده هم ده ایمضالانماسین‌دان سونراکی عصرده بؤلگه اینکیشافینا دامغاسینی وورموش‌دور.
