دوکتور یوهانس هنریک‌ین آلمان پارلامنتوسونون قبول ائتدیغی ارمنی سویقیریمی لاییحه‌سی حاقیندا یورومو
علمی باخیم‌دان باخسانیز، منه گؤره آلینان قرار بیر فلاکت. چونکی بو شکیلده تکرار بیر موضوعنون علمی اولا‌راق نتیجه‌یه قاووشدورولماسی‌نین قاباغینا کئچیلمیش اولونماقدا‌دیر
بوگونکو موضوعموز آلمان پارلامنتوسو طرفین‌دن قبول ائدیلن ارمنی سویقیریمی لاییحه‌سی.
موضوعیلا باغلی اولا‌راق آلمان علم آدامی دوکتور یوهانس هنریک‌ین آچیقلامالارینی و یوروملارینی سیزه کؤچورمه‌یه چالیشاجاغیق. او 2006-جی ایلده قورولان جنوب-شرقی اوروپا و قافقاز آراشدیرما‌لاری مرکزی‌نین قوروجولاریندان و عینی زاماندا مرکزین ایدارچی‌لیگینی ائتمکده‌دیر.
سوال: حؤرمت‌لی هنریک، بیلدیگینیز کیمی آلمان پارلامنتی ارمنی سویقیریمی لاییحه‌سینی قبول ائتدی. بو گلیشمه سیزین اوچون سورپریز اولدو مو؟
خیر، لاییحه‌نین قبول ائدیلمه‌سی منی هئچ چاشدیرمادی. اؤتن ایلده قبول ائدیلن یونگول تاساری‌دان سونرا بو ایل تورک کؤکنلی آلمان میللت وکیلی جم اؤزدمیر لیدرلیگینده سویقیریم آنلاییشی آلتیندا لاییحه‌نین قبول ائدیلمه‌سی هئچ ده سورپریز اولمادی. اما بو یئنه ده بؤیوک بیر خیال قیریقلیغی‌دیر.
سوال: بو ایشین بو نقطه‌یه گلمه‌سی‌نین سببی نه ایدی سیزجه؟
آلمان فدرال مجلیسی 1915 حادثه‌لرینی سویقیریم اولا‌راق گؤرمک و بونون بیر لاییحه ایله قیده کئچیریلمه‌سینی ایستییردی. بئله‌لیکله 1. دونیا ساواشی اثناسیندا عثمانلی ایمپراطورلوغونداکی آلمان نازی اوردوسونون مسئولیت‌لرینی اعتراف ائدیردی. زامانیندا چوخ سایدا نازی افسر، ژنرال و حتی بعضی‌لری عثمانلی اوردولارینا قوموتانلیغی ائدیردی‌لر. بونو دا یاشیل‌لار پارتیسین‌دن اولان تورک کؤکنلی میللت وکیلی جم اؤزدمیر و خریستیان دموکرات‌لار بیرلیگی پارتیسین‌دن (CDU) وولکر کاودر آدلی میللت وکیلی‌نین تشببوسو ایله قیده کئچیریلمه‌یه ایستندی.
آلمان فدرال پارلامنتی‌نین قبول ائتدیگی بو ارمنی سویقیریمی لاییحه‌سی‌نین نه آماچلانماق طلب اولونوردو؟
بونون ایکی جوابی وار. رسمی اولان جوابا گؤره، جناب کاودرین ایفاده‌سینه گؤره بو ارمنی سویقیریمی لاییحه‌سی ایله تورک و ارمنی خالق‌لاری آراسیندا آیریشدیریجی اولان موضوعنو آشماق شکلینده. من بونون غیری-مومکون اولدوغونو دوشونورم. ارمنی‌لر و تورک‌لر آراسیندا آیریشدیریجی اولان بیر موضوعیا چؤل‌دن بیری اولا‌راق غرضلی یاخینلاشسام نئجه آشابیلیریم. گئرچکده بو ایشین آرخا پلانیندا پارتی ماراق‌لاری و گوج ساواشی یاتماقدا‌دیر. آلماندا آشیری ساغچیلیق آخینیندا یوکسه‌لن بیر ترند موشاهیده ائدیلمکده‌دیر. بون‌لاری سیاسی گؤروشونو تمثیل ائدن پارتی‌لردن بیری ده AfD یعنی آلمان اوچون آلترناتیو پارتیسی. یاشیل‌لار پارتیسینده بیر ضعیفلمه سؤز موضوعسو. CDU جدی نیسبتده سس ایتکی‌سینه اوغراییر. بو سببله پوپولیست یاناشما قاچقین علیهداری تورکیه علیهداری ایفاده‌لری جمعیت آراسیندا یایا‌راق وضعیت‌لرینی قورتارماغا چالیشیرلار. چونکی خالق بو جور ایفاده‌لره اؤدول وئریر. منیم دوشونجمه گؤره جم اؤزدمیر بوراداکی مقصدی، داها چوخ سئچمنی‌نین یاشیل‌لار پارتیسین‌دن آلمان اوچون آلترناتیو پارتی‌یه سوروشمه‌سینی قارشی‌سینی آلماق. بو سببله اردوغان علیهداری بیر دوروش سرگیلمکده‌دیر.
سوال: سیزجه بو گلیشمه‌لرین نه کیمی یانسیما‌لاری اولار؟
علمی باخیم‌دان باخسانیز، منه گؤره آلینان قرار بیر فلاکت. چونکی بو شکیلده تکرار بیر موضوعنون علمی اولا‌راق نتیجه‌یه قاووشدورولماسی‌نین قاباغینا کئچیلمیش اولونماقدا‌دیر. سیاسی اولا‌راق باخدیغیمیزدا بو قرار اوتانج وئریجی. بون‌دان اؤتورو بیر قروب، بیر قروپو دیشلایاراق سس قازانا‌جاق. یعنی سس‌لرین سوروشمه‌سینی مانع تؤرتمک اوچون بیر قروبو دیشلایاراق بئله بیر موقعیت اولماز. دوغرو اولان موضوعنو ایشیقلان‌دیرماق شکلینده اولما‌لی ایدی. تورکیه آلمانین اهمیت‌لی بیر اورتاغی و بو بئله ده قالا‌جاق. بو کئچمیشده بئله ایدی، بو گون بئله، گله‌جکده ده بئله اولماغا داوام ائده‌جک. بورادا جم اؤزدمیر و وولکر کاودرین لاییحه اوچون خرجلدیک‌لری انرژینی روسیا، فرانسا و ارمنیستانی آرشیو‌لرینی آشماغا خرجله‌سه‌‌لردی داها معنا‌لی اولاردی.
سوال: پرزیدنت رجب طیب اردوغان دفعه‌لرله موضوعنون تاریخچی‌لر طرفین‌دن آراشدیریلماسینی ایفاده ائتمیش‌دیر. بو موضوعدا نه دئیرسینیز؟
قبول ائدیلن بو لاییحه تاریخچی‌لر طرفین‌دن اله آلینا بیلمز. چونکی آلمان فدرال مجلیسی هر دموکراتیک مجلیس کیمی دوغرو گؤردوغو موضوعلاردا قرارلار آلیر. مسئلن یوگوسلاوی ساواشی اثناسیندا آلما هاوا گوجلری ناتو چرچیوه‌سینده بلگراد شهرینی بومبالادیغیندا، فدرال مجلیسین آلدیغی بیر قرارا گؤره بو سالدیری قیمتلندیریلمه‌دی. عکس تقدیرده آنایاسایا ضد اولاردی. دولت‌لر حقوقو باخیمین‌دان باخیلدیغیندا حقوقچولار بونون بیر سالدیری اولدوغو موضوعسوندا گؤروش بیرلیغینده‌لردیر. بورادا سؤیله‌مک ایستدیگیم، بیر مجلیس قراری هئچ بیر زامان حقیقتله علاقه‌لی اولماق مجبوریتینده دئییل. اونلار اوچون اصل اولان اؤز سیاسی دوشونجه‌سی ایله اؤزونه اعتبار دویغوسو تامین ائتمک مقصدی داشیییر.
سوال: نیه بئله بیر یولا مراجعت ائدیللر؟
بورادا هر بیر سیاستچی‌نین پسیکولوژیسینی سورغولاماق لازیمدیر. گرچک‌لرین بیر سیاستچینی نیه ماراقلاندیرمادیغی گوج و گوجون قورونماسی ایله باغلی بیر وضعیت و ده سیاست ائتمک مقصدی داشیییر. کیمین‌دن خوشلانیرام کیم‌دن خوشلامیرام. هانسی موضوعنو گوندمه داشییاییم دئیه دوشونور. موضوعموز ارمنی سویقیریم قانونو. من آراشتیرمامدا بو موضوعیا ائنینه بویونا آراشدیردیم. بو سایه‌ده تورکیه‌نین سون 200 ایللیک کئچمیشینی ده گؤرمه شانسی یاخالادیم. اوروپادا هر زامان داها چوخ منفی بیر تورکیه رسمی چکیلمیش‌دیر. بو شکیل مئدیا کانالییلا گونوموزه قدر چاتدی. مسئلن لاییحه‌نین قبولون‌دان 2 هفته سونرا آلمان خبر تلویزیونو کانا‌لی ان-تی.وی-نین اینترنت صحیفه‌سینده اریک آدیندا بیر همکاریم حتی توپلاما دوشرگه‌لرین‌دن بئله بحث ائتمکدئیدی. سؤزده بو دوشرگه‌لرده ارمنی‌لر توپلانمیش‌لار. داها سونرا بو توپلاما دوشرگه‌لرینده ارمنی‌لر قتله یئتیریلمیش. بون‌لار تامامیله تاریخی یالان‌لاردیر. توپلاما دوشرگه‌لری ایله باغلی دلیل یوخ‌دور. بو آچیقلامانی یایینلایان اینسان ایله ایرتیباطا کئچه‌رک اون‌دان بو توپلاما دوشرگه‌لرینه عاید قایناق گتیرمه‌سینی خواهیش ائتدی لاکین بو گونه قدر هر هانسی بیر جواب آلا بیلمدیم.
سوال: اؤز ایفاده‌نیزه گؤره موضوعنو آراش‌دیرماق اوچون 10 ایلدن چوخ امک صرف ائدیب. سیزین بو موضوعیا باخیشینیز نئجه. تاریخی فاکت‌لار هانسی‌لاردیر؟
بیر رادیو یاییما سیغ‌دیرماق اوچون موضوعنو آنجاق اؤزتلمگه چالیشیم. بو مزموندا عثمانلی ایمپراطورلوغونون چوخ سایدا اینسان حاق‌لاری چیغننمیشدیر. عثمانلی‌نین حقوقی واریث‌لری تورک توپلومو بونون شعوروندا اولماسی لازیمدیر. تخمینن 600 مین ایله 800 مین آراسیندا ارمنی‌نین قتله یئتیریلدیگینه بحث ائدیلیر. اما من هم غرب‌لی علم آدام‌لارینا، هم آلمانا هم دن مئدیایا بو گوناهکارلیغی دا ائتمک ایستیرم. تخمینن اولا‌راق عینی نیسبتده مسلمان قتل ائدیلدیغیندن کیمسه بحث ائتمیر. ارمنی‌لر روس اوردوسو ایله قافقازدا قیرغین ائتمیش‌دیر. تورکیه باخیمین‌دان باخدیغیمیزدا آذربایجانلی قارداش‌لاری قتل ائدیلمیش‌دیر. تورک‌لر بونو گؤرممزلیک‌دن گله‌مزلردی. چونکی تورک‌لر و آذربایجان‌لی‌لار قارداش خالق‌لار. بو عائله‌لرین قونشولاری، دوست‌لاری و قوهوملاری وار. عینی شکیلده ارمنی‌لر روس‌لارین دستگی ایله، روسیا ارمنی‌لری شرق آنادولوداکی تورکیه-ارمنی‌لری‌نین آراسینا سیزدیلار. داها تورک‌لره قارشی ساواشما‌یا باشلاما‌دان اونلارا قارشی شدت‌لی سالدیری‌لار تشکیل ائتدی‌لر. روس‌لارین ارمنی‌لرله بیرلیکده ائتدیگی بو قیرغین‌لار، تورک‌لرین ارمنی‌لره قارشی تؤرتدیگی قیرغین‌لاردان داها گوناه‌سیز دئییلدی. عمومی اولا‌راق بون‌لارین سویقیریم اولمادیغینی ادعا ائدیرم. چونکی بورادا 1. دونیا ساواشی اثناسیندا اولان ایچ ساواشی موضوعلاری. قونویو آچارساق ایکی آیری سویقیریم‌دان بحث ائده بیلریک. هم ارمنی‌لرین و روس‌لارین شرقی آنادولودا رئاللاشدیردیغی مسلمان‌لارا یؤنلیک سویقیریم، هم ده آلمان افسرلری‌نین عثمانلی اوردوسو ائتدیک‌لری ارمنی سویقیریمی. من شخصاً بونو شیشیردمه گؤرورم. لاکین بو دوشونجه طرزینی بئنیمسرسک یالنیز تک بیر سویقیریمی دئییل، ایکی آیری سویقیریم ائدیلدیگی گئرچگینی تانیماق لازیمدیر.
آلمان بئله بیر لاییحه‌نی قبول ائتدیگینه گؤره، اؤز آیاغینا سیخمیش اولماز می؟ چونکی اونلار دا جینایت اورتاغی ساییلیرلار.
تمل اولا‌راق جوابیم بلی. آلمان فدرال مجلیسی بیر سویقیریم ادعاسیندا اولارسا، او حالدا بو سوا‌لی دا سوروشماق لازیمدیر. آلمان‌لار بو سویقیریمی بورجونو اؤدمک اوچون نئجه بو یارانی نئجه ائتمگی دوشونور؟ اصلینده بیر اوست سوال دا بو شکیلده اولما‌لی‌دیر. آلمان مجلیسی نامیبیاداکی هرررو و ناماس بیرلیک‌لرینه یؤنلیک ایشلدیگی سویقیریمی سبب قبول ائتمک ایستمیر. چونکی بوراداکی سویقیریم چوخ آچیق و دقیق. منیم معلمیم اولان پروفسور، جنوب-غرب آفریقا‌داکی سویقیریمی ایداره ائدن قوموتان لوتر وون تروت‌ین یئغئنیمیش. آتاسی‌نین عمی‌سی همیشه سویقیریم ائتدیک‌لرین‌دن بحث ائتمیش. بو مزموندا آکتیو اولماق اوچون اوستوموزه داها چوخ مسئولیت دوشور. بو سببله اخلاقی اولا‌راق تمیز بیر شئی ائدیب ائتممک سؤز موضوعسو دئییلدی. بوراداکی اصل موضوع تورکیه‌نی ایشاره ائتمک و پیس وضعیته سالا‌راق اوروپا بیرلیگی عضو‌لوگونو انگللمک. منجه اوروپا‌داکی اصلی اوست دوشونجه بو یؤنده.
سوال: بس بو وضعیت تورکیه اوروپا بیرلیگی علاقه‌لرینه نئجه عکس اولونا‌جاق.
اساس اولا‌راق بو آنکارانین سئرگیلیه‌جگی رفتارا باغلی. بو آنا قدر پرزیدنت اردوغان اولدوقجا تمکین‌لی بیر دوروش سرگیله‌دی. طبیعی کی حیرصینی ایفاده ائتدی. تورک کؤکنلی آلمان میللت وکیلینه یؤنلیک قان تستی بورادا منفی سس سالدی. منه گؤره بورادا بیر ترجومه سهوی وار. چونکی خراب قان‌لی ایفاده‌سی ایکی معنادا قیمتلن‌دیریله بیلر و سهو ترجومه ائتمه‌یه اویغون. حتی بعضی مئدیا قورولوش‌لاری موضوعنو آیدینلیغا قوووش‌دوردو. یوخسا بونون خاریجینده اردوغان چوخ بصیرت‌لی داوراندی. آلمان‌داکی تورک سفیرینی آنکارایا گئری چاغیردی، و آلمان بؤیوک ائلچیسی خاریجی ایشلر ناظیرلیگینه چاغیریلدی. بون‌لار آتیلماسی لازیم اولان دیپلوماتیک آددیم‌لار. پرزیدنت اردوغانین طبیعی کی عصبیلشدیگینی ایفاده ائتمک اوچون الینده داها تأثیرلی واسطه‌لری دا. مسئلن آلمان اوردوسو ایله اولان نیظامی موقاویله. بو موضوعدا آلمان هاوا گوج‌لری‌نین شرق آنادولوداکی آلچاق اوچوش ایجازه‌سینی لغو ائده بیلردی. و یا اوروپا بیرلیگی ایله ائدیلن قاچقین آنلاشماسینی لغو ائده بیلر و قاچقین‌لاری ادیرنه‌یه قدر کئچیشینه گؤز یومابیلیردی. بو جور موضوعلار امینم کی آنکارا‌داکی خاریجی ایشلر ناظیرلیگینده ماسادا دایانان موضوعلاردان بیری‌دیر.
سوال: بو لاییحه‌نین ویزا معافیتی ایله بیر باغلانتیسی اولدوغونو دوشونورسونوزمو؟
من بورادا ویزا معافیتی‌نین اوروپادا اصل موضوعنون بو اولدوغونو دوشونورم. بعضی محافیظه کار قروبلارین تورکیه‌نین اوروپا بیرلیگی عضو‌لوگونو مانعه تؤرتمک اوچون بول میقداردا آرقومنت توپلاماغا چالیشیر. ویزا معافیتی اونلار اوچون اونسوز دا رد ائدیلمه‌سی لازیم اولان بیر موضوع. بو اوزون زامان‌دیر اوروپا بیرلیگینی اورکودن بیر موضوعدور. تورک‌لره ویزا معافیتی وئریلسه، بیرباشا اولا‌راق اوروپا بیرلیگی عضوو اولا بیلرلر. بورادا اصل اولانا محافیظه کار قروبلارین قورخوسو، 78 میلیون تورکون اوروپا بیرلیگینه کؤچ ائتمک ایستیه‌جگینی دوشونورلر.
سوال: بس سیز حادثه‌یه نئجه باخیرسینیز؟
من بو فیکره قاتیلمیرام. من شخصاً 3 ایل تورکیه‌ده یاشادیم و جمعیتین مختلیف طبقه‌لرین‌دن فرق‌لی سیاسی فیکیردن اینسانلا تانیش اولدوم. منجه تورک اینسانی تورکیه‌ده یاشاماق‌دان خوشبخت، چوخ مشغول اولما‌دان ویزا مانعسی ایله و بوروکراسیله مشغول اولماق ایستمیر. عینیله بیزلرین قوهوملاریمیز زیارت ائتدیگیمیز کیمی. اینسانلارین چمدان حاضیرلاییم توپ‌لو اولا‌راق آلمانا آخین ائدیب اورایا یئرلشه‌جک‌لر حیسینه قاپیلمادیم. اونسوز دا نییه ائله اولسون کی. آلماندا اقتصادی وضعیت داها یاخشی دئییل کی. بیزیم اقتصادیمیز داها چوخ ثابت و مینیمال بؤیومکده. تورک اقتصادی داها گوجلو بؤیوین بیر اقتصاد، بو سبب‌دن گله‌جکله باغلی گؤزلمه‌لر ده داها یوکسک. آیریجا تورک‌لر اؤز مملکت‌لرینده آنا دیل‌لرینده چالیشیب یاشاماغی سئچرلر.
سوال: گله‌جک اوچون تورکیه و اوروپا آراسینداکی ایلیشگینی نئجه گؤرورسونوز؟
اصلینده اوروپا گله‌جک ایله باغلی اعتراف اولماسی لازیمدیر. یا تورکیه ایله محکم دوستلوغوموز وار دئییب سونو آچیق بیر مذاکیره یوروتمه‌لی‌دیر. تورکیه اوروپا بیرلیگی عضوو اولا بیله‌جک گئرچک بیر پرسپکتیوه صاحب. بو منیم سئچیم ائده‌جه‌یم یول اولاردی. بونون مدتی بیر آز اوزون دا اولا بیلر. و یا اوروپا تورکیه‌یه قارشی دوروست اولا‌جاق بونو دئیه‌جک. بیز دوست اولا بیلریک اما بیز بیر-بیریمیزه اویغون دئیی‌لیک. بیز سیزی اوروپا بیرلیگینده گؤرمک ایستمیریک. بئله‌لیکله تورکیه ده یولونو سئچیر و لازیم اولسا باشقا بیر بیرلیگه دقت یئتیریر. زامانیندا شانگای بشلیسی واردی. بو داها اردوغان و پوتین آرا‌لاری یاخچی‌کن دانیشیلیردی. جواب بلی ده اولسا خیر دا اولسا، تورکیه دوروست بیر شکیلده رفتارا لاییق ائتمیش‌دیر.
سوال: بو لاییحه آلمان جمعیتینده نئجه سس سالدی؟
بئله بیر لاییحه آلمان توپلومو اوچون چوخ بیر اهمیتی یوخ‌دور. چوخ معلوماتی اولماییب تا فیکری اولان‌لار موضوعنو "در اشپیگل" ژورنالین‌دان و یا ARD محصولو اولان آرگت فیلمین‌دن تعقیب ائدن‌لر اونسوز دا بونون بیر سویقیریم اولدوغونو سؤیله‌یه‌جک‌لر. بو موضوع اؤتن ایللرده موضوعیلا هئچ باغلی اولمایان اینسانلارین اونسوز دا ماراغینی چکمه‌یه‌جک. من هر زامان تورک اونیورسیته شاگیردلریمه آلمان‌لاری اؤزتلمه‌یه چالیشدیم. قیساجا هئچ بیر موضوعدا معلوماتی یوخ اما هر موضوعدا معلوماتی واردیر دئیه. بو ایفاده سیزین سوالینیزین تام قارشی‌لیغی اولا‌جاق. معلوماتیمیز اولماماسینا باخمایا‌راق بونون بیر سویقیریم اولدوغونو ادعا ائدیریک.
سوال: ارمنی‌لرین موقعیتینی نئجه گؤرورسوز؟
ارمنی دئیینجه، هانسی ارمنینی نظرده توتوروق. منه بو داها چوخ ارمنی دیاسپوراسییلا باغلی بیر موضوع. طبیعی رسمی اولا‌راق ارمنیستان دولتی سویقیریمین تانینماسینی طلب ائدیر. اما بو دولت مالی اولا‌راق فرانسا، سوئیس و آمریکا دا حتی آرژائنتین‌ده اولان دیاسپورا درنک‌لرین‌دن بس‌لنیر. من آنکارادا یاشایارکن قورتولوش سمتینده تانیش اولدوغوم ارمنی‌لر ایدی. اونلارین موضوعیا تامامیله فرق‌لی باخیرلار. اونلارا بو وضعیتی سویقیریم اولا‌راق دئییل، هر ایکی طرفین بیر-بیرینه ظالمجه داوراندیغی، تاریخده قارا بیر لکه اولا‌راق آدلاندیرماقدا‌دیرلار. بنزر بیر آچیقلامادا ایستانبول‌داکی ارمنی پاتریک کؤمکچی‌سی آرام آتشیان وئرمیشدیر. او پرزیدنتی اردوغانا یازدیغی مکتوبدا، لاییحه‌نی سهو گؤردوغونو ایفاده ائتمیش‌دیر. اوخشار کانییا من ده واردیم. بونا گؤره تورکیه‌ده تورک‌لرله ایچ-ایچه یاشایان ارمنی‌لر، حادثه‌یه دونیانین هر هانسی بیر یئرینده یاشایان اینسان‌لارا گؤره چوخ داها حقیقی یاخینلاشدیق‌لارینی گؤردوم.
سوال: قونونو ایشیقلان‌دیرماق آدینا بیزه او دؤورده نلر اولدوغونو آنلاتابیلیریمسینیز؟
قونونو آراش‌دیرماق اوچون بیر باشلانغیج نقطه‌سی تعیین ائتمک لازیمدیر. عمومی اولا‌راق یالنیز 1915 حادثه‌لری ماققاشلا سئچیلمکده‌دیر. منجه موضوعنو، ایلک ارمنی اینقیلاب کومیته‌لری‌نین قورولدوغو 19. عصرین سونون‌دان اعتباراً آراش‌دیرماق لازیمدیر. 1829-جی ایلده یونانیستان، عثمانلی ایمپراطورلوغونون ایستگی خاریجینده موستقیل‌لیگینه یؤنلدیلدی. عینی دؤورده عثمانلی ایمپراطورلوغوندا اولان آزینلیق‌لارا موستقیل‌لیک ایستیقامتینده دستکلر وئریلدی. اوروپا‌لی بؤیوک گوجلر بو وضعیت‌دن ایستیفاده ائتمک ایسته‌دی‌لر و اؤزلرینه معین قروپ‌لاری هدف سئچدی‌لر. بو دولت‌لرین مقصدی عثمانلی دولتینی ضعیفلدمک. مسئلن فرانسا و روسیا ارمنی‌لره، فرانسا و اینگیلتره چوخلو اولا‌راق کوردلره ماراق گؤستردی‌لر. روس‌لار عینی زاماندا "ولاک‌لار"، صرب‌لر ده رومانیا‌لی‌لارا ماراق گؤستریردی‌لر. هر دؤور هر بؤلگه‌ده آزینلیق‌لاری موستقیل‌لیگی تشویق ایستیقامتینده آددیم‌لار آتیلیردی. 19. عصرین سونوندا ارمنی اینقیلاب کومیته‌لری اسپسیفیک اولا‌راق عثمانلی ایمپراطورلوغونا قارشی سالدیریا کئچدی. باشدا اؤز ارمنی دین آدام‌لارینا سالدیری‌لار تشکیل ائدیلدی. وان دا اولان پیسکوپوس کؤمکچی‌سی، ایستانبول‌داکی پاتریارخی، حتی سلطان 2. هبدالحمیدین سوی-قصدلر تشکیل ائدیلمیش‌دیر. عثمانلی بانکینا باسقین اولموشدور. بو ترور حادثه‌لری زامانلا یوکسه‌لن بیر ترند حالینی آلمیش. گؤز آردی ائدیلممه‌سی لازیمدیر کی، او زامان ارمنی اینقیلابچی قروپ‌لاری گنج تورک‌لرین یانیندا ایشتیراک ائتمکده ایدی. اورتاق مقصدلری پادشاه‌لیغی ییخماق ایدی. هدف زامانلا بئلیرگینلشمیه باشلایینجا، ارمنی اینقیلابچی قروپ‌لار گنج تورک‌لردن آیریلدی‌لار و اؤز دولت‌لرینی ایستمه‌یه باشلادی‌لار. چونکی روسیانین ارمنی‌لره وئردیگی سؤزه گؤره غرب ارمنیستان و شرق ارمنیستان تورپاق‌لاری بیرلشدیریله‌جکدی. اونلارا بئله سؤز وئریلمیشدی. اصل جان آلیجی نقطه بورا. ارمنی‌لر او زامان روس‌لارا ایناندی‌لار. روس‌لار حقیقتن مستقیل بیر ارمنیستان گرچکلشدیره‌بیلسه‌لردی، اؤز تورپاق‌لاریندا اولان بؤلگه‌نین موستقیل‌لیگینی اعلان ائده بیلردی‌لر. سونرا عینی طلبی عثمانلی ایمپراطورلوغون‌دان ائده بیلردی‌لر. اما بو فیکیر هئچ بیر زامان موجود دئییلدی. روس‌لار اصل مقصدی ایستی دنیزلره، یعنی آغدنیزینه چاتماق ایدی. آرخا پلاندا یاتان سبب‌لر بون‌لاردیر. سونرا حادثه‌لر بیردن یاییلدی. ارمنی قروپ‌لار تورک کندلرینه سالدیری و مسلمان خالقی قتل ائدیردی. تارلادا و مئشه‌ده چالیشان کیشی‌لر ائوه گلدیک‌لرینده اؤلدورولن قادین‌لارین، اوشاق‌لارین و یاش‌لی‌لارین جسدلریله قارشی‌لاشدی‌لار. بو سفر اونلار ان یاخین ارمنی کندلرینه باسقین‌لار تشکیل ائدیب ارمنی‌لری قتل باشلادی‌لار. اصلینده ارمنی قونشولاری‌نین هئچ بیر گوناهی یوخ ایدی. قیرغینی ائدن تروریست قروپ‌لار. اما او گونکو شرط‌لرده بون‌لار بیلینمیردی. حادیثه‌‌لر بو شکیلده بؤیویه‌رک یاییلدی. چونکی اوروپا‌لی بؤیوک گوجلر قاریشماما‌لاری لازیم اولان مسئله‌لره مداخیل اولدولار.
سوال: حؤرمت‌لی هنریک، پروقرامی بورادا بیتیرمه‌دن، علاوه ائتمک ایستدیگینیز باشقا بیر موضوع وار می؟
بلی، بیر چاغری ائتمک ایستییرم. بیزلر بو جور تاریخی حادثه‌لری مجلیس‌لرده، پارلامنت‌لرده، مئدیادا مذاکیره‌نی بوراخمالیییق. بوتون باغلی طرف‌لر باغلی اؤلکه‌لری آرشیو‌لرینی آچماغا زورلاما‌لی‌لار. اما بو گونه قدر بو تامین ائدیله بیلمه‌دی. بورادا سؤز موضوعسو اولان اؤلکه‌لر باشدا روسیا و ارمنیستان. حتی مرکزی بوستوندا اولان ارمنی فدراسیونو دا آرشیو‌لرینی آچما‌لی. ترور قروپ‌لاری آرشیو‌لرینی بورا گتیریب‌لر. بو حقیقتن ده چوخ اهمیت‌لی. تاریخی بیر حادثه‌نی قیمتلن‌دیرمک ایستییریکسه بونو سیاسی و یا مئدیاتیک دئییل، علمی ائتمک مجبوریتیندییک.
سوال: بئله بیر تلاش وار می؟
خیر یوخ‌دور. موضوعیلا باغلی آراشدیرما لاییحه‌سی هاراداسا یوخ دئییله‌جک قدر آز. اولسا بئله، معین باریش و بحران آراشدیرما مرکزلری طرفین‌دن اوسته‌لنیلیر. بون‌لار دا موضوعنون آیرینتیسیندا چوخ باریش و پروبلم تماسینی تؤره‌دیرلر. بونو آلماندا موضوع حاقیندا علم آدام‌لاری طرفین‌دن قلمه آلینان متن‌لرده ده گؤروروک. چوخ آزی آرشیو‌لری آراشدیریر. عمومیتله بیری دیگرین‌دن گؤتورمه ائده‌رک مقاله‌لر یازیلیر. اصلینده آلینتی کارتل‌لری موجوددور. بو سایه‌ده قایناغا اینیلمسی مانع تؤردیلمیش اولور. مئدیا موضوعنو بونو قبول ائدیر و چوخ علم آدامی سویقیریم‌دان یانا دئیه آچیقلامالار ائدیلیر. منیم تزیم ده بو شکیلده، آرشیو‌لری آراش‌دیران علم آدام‌لاری ایسه تام عکسینه فیکیرده و بو سبب‌دن بیر قوطوبلشمه اولور. اصل پروبلمیمیز بو. موضوع سیاسی آراش حالینا گتیریلیر و دویساللاشدیریلیر. موضوعنون تکرار بیلیمسللشدیریلمسی لازیمدیر.
حؤرمت‌لی هنریک، وئرمیش اولدوغونوز معلومات‌لار اوچون چوخ تشککور اوغورلار دیلییریک.
ایلگیلی‌لی خبرلر
تۆرک جمهوریتلرینین گوندمیندهکی گلیشمه‌لر
حاضردا دونیانین ۱۵ اؤلکه‌سینده ۲۹ آذربایجان ائوی خیدمت ائتمکده‌دیر
