دونیادا ایز بوراخان تورک بؤیوکلری (8)
سئوگی‌لی اوخوجولار:
اولوسلارآراسی تورک کولتور تشکیلاتی تورکسوی، 2014 ایلینی بؤیوک تورکمن شاعری مختوم‌قولو فراغی ایلی اعلان ائتدی. بیز ده بو هفته‌کی پروقرامیمیزدا تورکمن شعیری‌نین ان اؤنم‌لی آدلارین‌دان، باشقا بیر دئییشله تورکمن شعیری‌نین آتاسی ساییلان مختوم قولو فراغی‌دن بحث ائدجییک.
شعیرلرینده فراغی تخلصونو ایستیفاده ائدن بو شاعر، یالنیز یازدیغی شعیرلری دئییل، معاصر تورکمن تورکجه‌سی‌نین اولوشما‌سی و گلیشمه‌سینده اوینادیغی اؤنم‌لی رول اعتباریله دا تورک دونیاسیندا اؤزل بیر یئره صاحب‌دیر.
اورتا آسیادا 17.جی عصرین سون‌لارینا قدر حیاتینی آکتیو بیر شکیلده داوام ائتدیرن دوغو تورکجه‌سی، یاواش یاواش یئرینی محلی‌لشمیش تورکجه‌لره بوراخماغا باشلادیغی بیر دؤنمده، مختوم‌قولو فراغی، تورکمن تورکجه‌سیله یازدیغی بیر بیرین‌دن گؤزل شعیرلرله زنگین تورکمن ادبیاتی‌نین دا تملینی آتدی. او، شاعرلیک قابیلیتینی آتاسین‌دان و شعیرلری‌نین ماتریالینی دا تورکمن خالقین‌دان آلمیشدی. آتاسی "دؤولت محمد آزادی" ده بؤیوک بیر شاعر ایدی، آنجاق اوغلو مختوم قولونون اورتایا قویدوغو اثرلرین تورکمن شعیرین‌دکی یئری داها فرق‌لی‌دیر.
مختوم قولو، 1733.جو ایلده بو گونکو ایران جغرافیاسیندا تورکمن‌لرین یاشادیغی بؤلگه‌ده اولان اترک چایی‌نین بویوندا یئرلشن حاجی گووشان کندینده دوغولموش، حیاتی‌نین چوخونو اترک، گورگن اطراف‌لاریندا گئچیرمیش‌دیر. تورکمن‌لرین گؤکلن بویونون گرکز طایفاسین‌دان‌دیر.
مختوم قولونون یئتیشمه‌سینده آتاسی‌نین بؤیوک امگی واردیر. آتاسی دؤولت محمد آزادی (1700-1760) ده دؤورونون مشهور شاعرلرین‌دن؛ تورکجه‌نین فرق‌لی لهجه‌لری و ادبی دیلینی چوخ یاخشی بیلن، عینی زاماندا عرب و فارسجایا دا وقف اولان متصوف بیر عالیم ایدی.
مختوم قولو ایلک درس‌لرینی آتاسین‌دان و کند مکتبینده نیاز صالح آدلی خوجا‌دان آلدیق‌دان سونرا، خلج‌ده‌کی ایدریس بابا مدره‌سه‌سینده اؤیرنیم گؤرموش‌دور. داها سونرا بوخارادا کؤکلدش مدره‌سه‌سینده تحصیلینی داوام ائتدیرن مختوم قولو، اوچ ایل ده خیوه‌ده‌کی شیرغازی خان مدره‌سه‌سینده ائییتیم آلمیش‌دیر.
مختوم قولو، شعیر یازماغا گنج یاش‌لاریندا باشلامیش، ایلهام قایناغینی، خالقین حیاتین‌دان آلمیش‌دیر. شعیرلرینده وطن سئوگی‌سی، قارداش‌لیق، تورکمن‌لرین بیرلیگی، اجتماعی برابرسیزلیک، عشق و تصوف کیمی قونولارا یئر وئرمیش‌دیر. او، دوشونجه‌لرینی گلیشدیرمک، تجروبه‌لرینی آرتیرماق آماجی ایله تورکیستانین دوغوسوندان باتیسینا، افغانیستان و هیندیستانا سیاحت ائتمیش و بیر چوخ تورک شاعر و عالیمی کیمی، احمد یسوی‌نین فلسفی دوشونجه‌سینی منیمسه‌میش، نوایی، فضولی، نظامی و نسیمی کیمی بؤیوک شاعرلرین اثرلرینی اوخویا‌راق معلوماتینی آرتیرمیش‌دیر.
مختوم قولو فراغی، شعیرلرینده ساده و آنلاشیلیر بیر دیل ایستیفاده ائتمیش‌دیر. اونون خالقین دیلین‌دن اسینله‌نه‌رک یازدیغی شعیرلر، یئنه ده خالق آراسیندا دیل‌دن دیله گزه‌رک گونوموزه قدر چاتمیش‌دیر. آنجاق بونونلا بیرلیکده دوغو تورکجه‌سی (چاغاتای) یازی دیلی‌نین تأثیرینی ده شعیرلرینده گؤرمک ممکن‌دور.
مختوم قولونون شعیرلرینده تورکمن‌لرده اخلاق آنلاییشی‌نین، دؤزوم، شوکور، توکل، مردلیک، دوغرولوق کیمی اوجا دگرلرین، عزم‌لی، قرارلی اولا‌راق چالیشمانین گرکلی‌لیگینی تاسا ایله ایشین بیتیریله‌ممه‌یه‌جگی‌نین ایشلندیگینی گؤروروک. مختوم قولونون دیلی، یاشادیغی دؤورون خالق دیل‌دیر.
مختوم قولونون ادبی شخصیتی‌نین اولوشماسیندا تصوفون درین تأثیری اولموش‌دور. احمد یسوی‌نی اوستاد قبول ائتمیش، اؤزون‌دن اؤنجه‌کی متصوف‌لردن فایدا‌لانا‌راق یئنی یوروم و یؤندملرله شکیللندیردیگی صوفیستیک چیزگینی داوام ائتدیرمیش، گلیشدیره‌رک گونوموزه اؤنم‌لی بیر ادبی-معنوی میراث بوراخمیش‌دیر.
مختوم قولونون ان دقته چارپان اؤزللیک‌لرین‌دن بیری ده، خالق دیلینده کلاسیک ادبیات اورونو وئره‌بیلمه‌سی‌دیر. او، ماراق‌لی بیر شکیلده کلاسیک ادبیاتلا خالق ادبیاتینی بیرلشدیرمه‌یی باجارمیش‌دیر. شعیرلرینده هم آتا‌لار سؤزلری، لایلا‌لار و بایاتیلار، هم ده کلاسیک ادبیاتدا ایستیفاده ائدیلن شعیر اوسلوب‌لاری یئر آلمیش‌دیر.
میللی و معنوی دگرلره باغلی، انسانلیغین گونوموزده ان چوخ احتیاج دویدوغو خوش‌گؤرونو و مرحمتی ادبی شخصیتینه سیندیرمیش؛ دیندار، صبیرلی، آچیق اللی، دوغرو بیلدیک‌لرینی ایگیدجه قورخوسوزجا هایقیران مختوم قولو فراغی‌نین شعیر دونیاسی، بیزه یاشادیغی دؤورون مدنی توخوسونو، صنعت و اخلاق آنلاییشینی گؤسترمکده‌دیر.
مختوم قولو، دوشونجه‌لرینی قیسا و اؤز بیر شکیلده ایضاح ائتمک، اویاریلار وئرمک، تأثیر ائدیجی و صنعت دولو بیر آنلادیم اوچون آتاسؤزلرینی ایستیفاده ائدیر. شعیرلرینده سیخ سیخ آتاسؤزلرینه باش‌وورور. بو شاعرین یئتیشدیگی کولتورون دوغال سونوجودور. سؤزلو گله‌نگین چوخ یایقین اولدوغو چؤللوک بؤلگه‌لرده آتا‌لار سؤزلری اؤنم قازانا‌راق زنگین بیر قوللانیم آلانی تاپار. هر آتاسؤزو، بللی بیر قالیب ایچینده بللی کلمه‌لرله سؤیله‌نن بیر بیچیمدیر. مختوم قولو، آتاسؤزلریندن ایستیفاده ائدرکن بؤیوک اؤلچوده بیچیمینه باغلی قالیر، بعضا کلمه‌لرین جمله‌دکی یئرلرینی قافیه زورلاماسیلا دییشدیرر. آنجاق او آتاسؤزلریندن فایدالاندیغی کیمی، اونون بعضی دیزه‌لری ده تورکمن خالقی‌نین دیلینده آتاسؤزو کیمی یئرلشه‌رک گونوموزه چاتمیش‌دیر.
ایلگیلی‌لی خبرلر
تۆرک جمهوریتلرینین گوندمیندهکی گلیشمه‌لر
حاضردا دونیانین ۱۵ اؤلکه‌سینده ۲۹ آذربایجان ائوی خیدمت ائتمکده‌دیر
