Konya- Anadolu Sälçuqlı däwläteneñ üzäge

Törkiyäneñ mädäniyät xäzinälärendä  bu atnada sezgä  ilebezneñ mohim turizm töbäklärennän Konyanı tanıtaçaqabız. Konya Anadolunıñ näq üzägendä tora. Malazgirt suğışınnan soñ massaküläm xälendä  Anadoluğa kilgän töreklär Konya üzäkle  Anadolu Sälçuqlı däwläten qorğan.

Zur Sälçuqlı däwläteneñ qısqa waqıtta tarix säxnäsennän yuqqa çığarıluına qarşı  Anadoluda qorılğan Sälçuqlı däwläte tağın da ozın waqıt buyınça tarixta qala alğan.Çiksez urta Anadolu awıl cireneñ näq üzägendä bulğan Konya ber yaqtan Anadolunıñ iñ zur küllärennän Tuz külenä ber yaqtan Toros tawlarına kürşe bulıp tora.

Böyek Sälçuqlı däwläten qorğan Sälçuq bäyneñ ulı Soltan Söyläyman Konya üzäkle Anadolu Sälçuqlı däwläten qordı. Êlek ähämiyätsez ber şähär bulğanda ber däwlätneñ başqalası buluwı belän waqıt êçendä bik tiz üsä başladı. Anadolu Sälçuqlı däwläteneñ Moğol höcümnäre belän  cimerelüenä qadär uzğan waqıtta ber bersennän tiñsez tarixı äsärlär barlıqqa kiterelde.

Säwdä yulları östendä  qorılğan Kärvansaraylar tarixı yefäk yulı buyınça  taşınğan eşlänmälärneñ awrupağa iminle ber şäkildä ireşüenä  mömkinlek täêmin itä ide.

Sälçuqlı Soltannarınıñ yasatqan Kärwansaraylarğa Soltan Han iseme quşılğan.Däwlätneñ zäğiflänüe belän häm möhim säwdägärlärnen yasatqan qunaqxanälär dä tözelde.

Mädräsälär dä Anadoludağı  keşe sıyfatınıñ artuwında zur rol uynadı.

Konyada, Kayseri häm Sivasta yasalğan mädräsälär o çornın şartlarına kürä bik küp sıyfatlı belgeçlär citeşterä ide.

Xäzerge köndäge universitetları belän çağıştırırğa mömkin bulğan mädräsälärne tämamlağannar şul uq waqıtta biş ayırı kategoriyädä  doktor däräcäsen tämamlağan kebek sanala ide.

Astronomiya, mediśina, matematika kebek belem bülekläre belän

Mädräslärdän Darüşşifa-Şifa taratqan urınnar xäzerge köndä Tikşerenü xastaxanälärenä oxşağan ide. Ber taraftan däwalawı yasala ide şul uq waqıtta belem birüe dä däwam itelä ide. Bu mädräsälärdä  däwalaw häm awıru artınnan qarawı bötenläw tüläwsez ide. Xätta däwalawı bulğan bülmälargä ber tartma êçenä altın salıp ixtiyacı bulğan keşeneñ xastaxanäden çıqqanda yanında bu aqçadan telägän qadär alıp kitüenä röxsät birelä ide.

Soltannarnıñ qorğan waqıflarnın finanslağan bu mädräsälär cämğiyätneñ sälämätlek mäsälälärne yuqqa çığaru belän genä betmiy,  şul uq waqıtta sośial ixtiacların dä qänäğätländerä ide.

Konya üzäkle Anadolu Sälçuqlı däwläte ber taraftan cirlärne kinäytkändä ber taraftan da Qudüs-Yerusalimnı möselmannarnıñ  qulınnan qotqarırğa telägän Xaçlılar belän häm Könçığış Rim däwläte belän köräş alıp bara ide.

Anadoluda ayıruça Sälçuqlı Soltanı Alaäddin Keykubat çorında tarixtä êlek kürelmägän däräcädä zur  mullıq yäşängän.

Konyanıñ näq üzägendä bulğan Alaaddin qalqulığında bulğan mäçete Sälçuqlı mädäniyäteneñ xäzergä köndä kürsätelgän iñ mohim äsärlärennän berse bulıp tora.

Anadolunıñ törekläşüenä zur öleş kertkän mohim dini şäheslär dä şul uq çorda Anadoluğa kilä ide. HOrasannan Huca Axmät Yäsävineñ Anadolunıñ ruhı ciñüe öçen cibärgän uquçıları bulğan şaqtıy din keşeläre belän bergä Mäwlana Cäladeddin-i Rumi dä êlek Karamanğa , artınnan Soltannıñ çaqıruı belän Konyağa kilä.

Mäwlana böten dönyada tanılğan fälsäfi, dini ber keşe tanıqlığı. Barı tik Anadolunı tügel böten dönyanı äsärläre belän häm tormış fälsäfesi belän xäzerge köndä dä yaqtırtırğa däwam itä. Keşene aldağı planğa çıqarğan fälsäfi totışı belän “kem bulsañ bul, tağın kil” yullaması belän böten dönyanı qoçaqlıy.

Här yıl 17nçe dekabr könne üle yıllığında qotlanğan Şeb-i Aruz tantanasında dönyanıñ här poçmağınnan anı yaratuçılar qatnaşa. Anıñ   bilgelänüe belän “ ülem –Allahka qawışu köne ul” , qayğırırığa tügel bäyräm buluwın telär. Anadolu Sälçuqlı däwlätenä başqala wazıfasın başqarğan Konya şähärebez Mäwlana fälsäfese belän  äyländerelgän moğciza ber şähäre. Monda bulğan  berbersennän matur tarixı äsärlärne kürep  Mäwlänanıñ törbäsenä säfär quluığıznı teläp qalabız.