Törkiyä ilbaşınıñ Afrika säyäxäte

Törkiyä ilbaşı Räcäp Tayyip Ädoğan Afrika qitğasına zur ähämiyät birüen tağın ber tapqır kürsätte. Ärdoğan yanındağı wäkillek belän Uganda,Keniya häm Somaliğa säfär yasadı. Säfär küp cähättän möhim söyläşülärgä nigez äzerläde ,Afrika-Törkiyä xalıqları duslığına yaña mömkinleklär tudırdı.

Törkiyä ilbaşı berence bulıp Ugandağa säfär qıldı. Afrikada awğa çığu häm awlanğan xayvannarnıñ itläre iñ möhim azıq bulıp sanala.  Afrikalılar şunı bik yaxşı belä: aw xaywanınıñ iten aşaw öçen köçle teşlär kiräk. Awızda berniça teş bulmasa itne teşläw bik awır bula. Yäğni köç berlektä tua.

Törkiyä ilbaşı ilendäge çığışlarında bik yış qına “Bergä bulıyq” dip xalıqnı bergälekkä çaqıra. İllär, mädäniyatlar häm tsivilizatsiyälärne berlek, bergälek yäşätä.

Afrikada bülenü ,törle illärneñ koloniyası bulu barışı bergälekneñ betüe belän başlana. Qayber qabilälär kolonizatorlarnıñ üzlärenä birgän mömkinleklärgä aldana. Bik küp ildä küzätelgän watandaşlar suğışlarında yöz meñnärçä afrikalınıñ ğomere özelä.

Törkiyä ilbaşı Ärdoğan Afrikada “Bez bergä köçlebez”yullamasınnan soñ “Dönya 5 ildän zurraq” yullamasın yasadı. Dönyadağı tigezsezlekkä basım yasawçı Törkiyä ilbaşı Afrika qitğasınnan da, 1 milliard 700 million möselman arasınnan da Berläşkan Millätlär Oyışmasında äğza bulmawın belderde. Ädoğan bu ğadelsezlekne beterü kiräklegen assızıqladı. Fäqir häm bay illär ayırması däwam itkändä bäreleşlär häm butalçıqlıqlarnıñ betmäyäçägen citkerde.

Ugandada “Berse ikençese xätle bay bulsa,tuğannar ber-bersen yaratır” digän mäqäl bar. Baylıqnıñ tigez taraluına işarät itä alar. Ugandanıñ kiläçäge bulğan yäşlärgä “İğtibarlı bulığız,kerem tigzsezlekläre sezneñ arağıznı bozar”dip kisätälär.  Törkiyäneñ Afrikağa qarata qızıqsınuı ,iğtibarı ber kolonizatornıñ qızıqsınuınnan bik ayırılıp tora. Törkiyä ozaq waqıt Afrika qitğasın idarä itkän imperatorlıqnıñ varisı. Berençe Bötendönya suğışınnan soñ Ğosmanlı imperatorlığı tarqalğaç Sudan mäçetlärendäge xötbälären tuqtatmadı, “Bez Ğosmanlığa bäyle” yullamasın 1940 nçı yıllarğa qadär däwam itterde. Afrikalılar Törkiyädän kilgän keşene yıraqtağı tuğanı qaytqan kebek qabul itä. Törkiyädän Afrikağa kitüçelär dä tuğannarına buş qul belän kitmi.Törek xezmättäşlek häm koordinatsiya agentlığı TİKA qalqınu proyektları belän, ”Qızılay” yärdäm oyışması numanitar yärdämnäre belän üz urının ala.

Afrika säfäreneñ ikençe tuqtalışı Keniya buldı. İlbaşı wäkillegendäge eşmäkärlär Keniyada küp sanda söyläşülär ütkärde häm eş kileşüläre tözede. Ärdoğan”Kiläse meñ yılnıñ yoldızı Afrika bulaçaq”dip eşmäkärlärgä maqsatnı kürsätte. Säfärneñ öçençe tuqtalışı isä Törkiyä iñ zur külämdä humanitar yärdäm eşçänlekläre başqarğan illärdän berse Somali ide. Törkiyä yärdäm oyışmaları Somalida 2011 nçe yıldan başlap bügenge köngä qadär  yöz millionnarça dollar külämendä yärdäm başqardı. Somali başqalası Mogadişo uramnarın İstanbul şähär xakimiyäte cibärgän  asfalt maşinaları asfaltladı.Trotuarlarnı da Törkiyä eşlätte. Törkiyäneñ “Qızılay” yärdäm oyışması Somalida här kön 8 meñ keşegä cılı rizıq tarata.  Eşçänleklar yaña ğına başlanğanda isä bu 12 meñ ide. “Qızılay”nıñ çatır-şähärçegendä un meñnärçä somalile yäşi. “Qızılay” yärdäm oyışması yätimnär yortların da azıq-tölek belän tä’min itä.

Bälki dä iñ möhime Törkiyä Somalinıñ kiläçägenä kapital sala. “Qızılay”Somalida meditsina hönäri litseyı tözeleşen tögälläde.Bu litsey Somali sälamätlek saqlaw sisteması öçen şäfqät tutaşları äzerläyäçäk.

Törkia ilbaşı Afrika säfärendäge barlıq çığışlarında alğa kitkän illärneñ ikeyözlelegenä basım yasadı. Keniya mäqalendä “Yalğan bik tiz bulsa da xaqiqät anı quıp citep uzıp kitär”diyelä. Dönyada xaqiqät,döreslek xökem sörüen teläp qalabız.