Törkiyäneñ Musul sizgerlegen añlaw

Änkara belän Bağdat arasında Ğiraqtağı Törkiyä xärbi kontinentı häm Musul operaśiyäsendä aluı zarur rol’ mäs’äläsendä uzğan könnärdä kiyerenkelek yäşängän ide. Kilep citelgän soñğı wazğiyättä – taraflarnıñ ike yaqlı bularaq totışlarında üzgäreş buluı kürenä. Bu da xäzergä waqıtlıça bulu ixtimalı yuğarı bulğan kileşü nigezen buldırdı. Soñğı wazğiyätkä kürä, törek xärbiläre Musulğa kermäyäçäk. Läkin Bağdat ta Törkiyäneñ töbäktäge barlığınnan problema kiterep çığarmayaçaq. Ayıruça Ğiraq premyer-ministrı Xäydär äl-Abadineñ açıqlawına kürä, sönni xalıqnıñ reakśiyasın çigüçe “Haşdi Şaabi” suğışçıları da Musulğa kermäyäçäk. Läkin Musul vilayäte xalqınnan torğan häm Törkiyä öyrätkän “Haşdi Vatani” suğışçılarınıñ operaśiyada qatnaşuı qabul itelde.

Şul uq waqıtta Törkiyä häm Ğiraq arasında oyıştırılğan wäkilleklär dä ike yaqlı säfärlär yasıy başladı. Törkiyä Premyer-ministrı Binali Yıldırım belderüençä, Törkiyä oçqıçlarınıñ Musul operaśiyasına yärdäm itüe qararına kilende. Törkiyä Parijda ütkäreläçäk Musul cıyılışına da çaqırıldı.

Törkiyäneñ Musul operaśiyäsendä tigezlämädän çittä qalmaw öçen kisken süz aluına qarata qayber dairälär maxsus räweştä yalğış añlatma yasadı. Waqiğanıñ berniçektä Törkiyäneñ Ğosmanlı däwläteneñ warisı bularaq töbäktä xakimiyät urnaştıruı kebek ber omtılış belän bäyläneşe yuq.

Ğiraqta häm Süriyädä yäşängän watandaşlar suğışı aldında Törkiyäneñ häm humanitar häm dä iminlek yağınnan iğtibarsız qaluı mömkin tügel. Här ike il belän dä ozın çik buyına iyä bulğanı öçen Törkiyä bu illärneñ kiläçäge mäs’äläsendä totış alunı mäcbüri itep xis itä. Näq menä şuşı mäcbürilek Törkiyäne Musul operaśiyäsendä suğış qırında bulırğa êtärä.

Şunı da qabul itärgä kiräk: Musul – Törkiyä cähätennän bik zur ähämiyätkä iyä üzençälek yörtä. Yaqın Könçığış yañadan şäkellängän şuşı däwerdä Törkiyä Musulnıñ kiläçäge mäs’äläsendä sizger bulırğa mäcbür.

Musul operaśiyasınnan soñ xasil buluı ixtimal köç buşlığı Änkaranıñ xaqlı bularaq borçıluın uyandıra. Musulda idarädän häm iminlektän cawaplı köç bularaq kemneñ xakim törkem bulaçağı da Törkiyä cähätennän şaqtıy ähämiyätle. Ayıruça 1980nçe yıllardan birle Törkiyäneñ iminlek ölkäsendä könüzäk mäs’älägä iyä “PKK” terror oyışmasına mäydan açıluına qarata töşemle totışnı däwam itterüe dä mömkin bula almas ide.

Tabiği bularaq Törkiyäne borçığan şuşındıy ber mäs’älä bar: ul da bulsa “PKK” Musulnıñ könbatışındağı Sincarda ğamäli häm xärbi citäkçelek urnaştırğan wazğiyättä. Terror oyışması, Sincarda yäşäwçe cirle (asaba) xalıqnı mobilizaśiyäläp, Ğiraqtan Süriyädäge “PYD” kontrolendäge mäydanğa qädär cäyelgän êşçänlek alanın tözergä tırışa. Törkiyäneñ töp borçıluı – Ğiraqta päydä bulaçaq köç buşlığınıñ “PKK” häm “DEAŞ”qa oxşaş başqa terror oyışmaları tarafınnan tutırıluı. Sincarnıñ üzäge “DEAŞ”tan azat itelde, ämma Bağdat biredä älegä xakimiyät urnaştıra almadı. “DEAŞ”tan azat itelgän başqa toraq urınnarında barlıqqa kilgän täräqqiyätlärne dä küz uñında totqan Törkiyä oxşaş wazğiyätneñ Musulda päydä buluın telämi. Musuldağı ictimaği qorılışnı häm säyäsi tigezlekne mömkin däräcädä saqlap qalırğa teli.

Nuri Äl-Maliki däwereneñ yalğış häm basım yasawçı ğamälläreneñ sönnilär östendäge tiskäre yoğıntısı başqa şähärlärdä bulğanı kebek Musulda da “DEAŞ”nıñ köç qazanuında täêsirle bula. Şuña kürä dä Törkiyä “Haşdi Şaabi”neñ Musulğa keräçäk köçlär arasında buluına uñay qaramadı. Bu wazğiyät xasil bulğan kiyerenke atmosferanı tağın da kisken qıldı. Musulda yäşänäçäk êtnik häm mäzhäb nigezle yaña bäreleşlär Ğiraqtağı häm töbäktäge xäzerge problemalarnı tağın da butalçıq häm qatlawlı torışqa äyländerä ala.

Musul operaśiyasın bik ähämiyätle qıluçı başqa ber mäs’älä isä - Ğiraqta artqan İran yoğıntısı häm monıñ Bağdat citäkçelegeneñ säyäsätläre östendäge täêsire. Bu wazğiyät Änkaranı regional’ tigezlekne saqlawçı adımnar yasarğa êtärä. Monıñ tabiği näticäse bularaq ta Törkiyä, Kördistan citäkçelege häm sönni ğaräplär arasında urtaq borçılularğa bäyle bularaq yaña urtaqlıq nigeze buldırıldı.

Qızğanıç, 2003nçe yıldağı yawlap aludan soñ yalğış amerikan säyäsätläreneñ näticäse bulğan sönni-şiği doşmanlığı xäzerge waqıtta Ğiraqta şaqtıy köçäygän wazğiyättä. Bu oçraqta Musulnıñ kemnär tarafınnan “azat iteläçäge” bik zur ähämiyätkä iyä. Şuña kürä dä “Haşdi Şaabi” suğışçıları arasındağı çiktäş tış êlementlarnıñ uzğan çaqlarda başqa şähärlärdä başqarğannarı küz aldına alınırğa tiyeş ide. İlbaşı Ärdoğan da xaqlı bularaq şuşı wazğiyätkä basım yasadı.

“Haşdi Şaabi”neñ “DEAŞ”tan azat itelüe öçen çolğap alınğan şähärlärne taşlap kitkän tınıç xalıqqa yasağan höcümnäre belän yış-yış telgä alınuı belenä. Keşe xoquqların küzätü komitetınıñ 9nçı iyün’dä açıqlağan xisabı da “Haşdi Şaabi”neñ xökem itelmiçä üterü, ğazaplap intekterü, xäbärsez yuğalular häm kisäklärgä bülengän mäyetlärdän cawaplı buluın belderä. Ayıruça Keşe xoquqların küzätü komitetı bu qorılışqa Musul operaśiyasında wazıyfa birelmäwen dä soradı. 18nçe iyül’dä dä Xalıqara yarlıqaw oyışması şiği suğışçıların xärbi cinayätlärne başqaruda gäyepläwçe 70 bitlek xisap bastırdı.

“DEAŞ”tan azat itelergä telängän şähärlärdä xalıqnıñ ğomum öleşe xaqlı bularaq suğışçılar belän oçraşırğa telämäde häm bu wazğiyät däwam itä. Xäzerge wazğiyätne kürmämeşkä salınu – töbäktäge mäzhäb kiyerenkelegeneñ artuına säbäp bula.

Operaśiyädän soñ “DEAŞ”nıñ Musuldan çığarıluın xärbi uñış itep kürü häm monıñ belän qänäğät bulu belän çişeleş bulmayaçaq. Uñışnıñ ülçäme häm ülçäwe säyäsi bulırğa tiyeş, Fällucä xalqı öçen üzäk xökümätneñ şähärne “DEAŞ”tan azat itüe niçek çın mäğnäsendä qotqarılu bularaq kürenmägän bulsa, şuşındıy uq wazğiyät Musul xalqınıñ küpçelege öçen dä ğamäldä.

Bu cähättän Musul azat itelgännän soñ musullılarnıñ üzlären iminlektä xis itüläre öçen tärtipne urnaştıru cawaplılığınıñ cirle berämleklärneñ qulında buludan başqa alternativa yuq. Ğiraq üzäk xökümäteneñ häm berlektäşläreneñ aldındağı imtixan barı tik Musulnı “azat itü” genä tügel. Bağdatnıñ 2003nçe yıldan birle başqara almağanın yasawı zarur. Bu da Musul xalqınıñ küñelen yawlap aluğa bäyle.