TANAP proyektı häm anıñ töbäkkä täêsirläre

Awrupanıñ iñ zur ênergiya proyektlarınnan TANAP proyektında alğa baru däwam itä. Uzğan könnärdä Awrupa tözeleş häm qalqınu bankınıñ proyektqa 500 million dollar külämendä kredit birü qararı açıqlandı. Awrupanıñ ênergiya belän täêmin itüdä törlelek maqsatına öleş kertäçäk häm uglerod bülep çığarunı möhim külämdä kimetü küzdä totılğan proyekt belän Xäzär diñgezennän çığarılğan tabiği gaznı Törkiyä aşa Awrupağa ireşterü planlaştırıla.

Belüebezçä, TANAP öçen êlegräk tä Dönya bankı, Aziya qalqınu bankı häm Aziya asqorma investiśiya bankı tuplam yaqınça 2 milliard dollar külämendä kreditnı raslağan ide. Bu yünäleştäge alğarışlar xalıqara kapital salu häm finans oyışmalarınıñ yaqlawın aluda iñ möhim faktor bulıp tora.

Oktyabr’ayında proyekt citäkçelege yasağan belderüdä proyektnıñ berençe êtabınıñ tulısınça diyärlek tämamlanuı häm 2018 nçe yıldan başlap sınap qaraw maqsatı belän ütkärgeçkä gaz birä başlawnıñ mömkin bulaçağı belderelde. Proyektqa birelgän finans fizik barışnıñ kötelgännän tağın da tizräk tögällänäçägen kürsätä.Tuplam 12 milliard dollar külämendäge proyektnıñ uñışlı alğa baru näticäsendä 8 milliard dollarğa qadär töşüe häm tabiği gaz cibärüneñ kötelgännän tağın da tiz tormışqa aşuı bu mäs’älädäge säyäsi iradäneñ köçen häm texnik uñışnıñ sıyfatın kürsätä.

16 milliard kub metr bularaq planlaştırılğan TANAP gazınıñ yaqınça 10 milliard kub metrın Awrupağa, qalğanın isä Törkiyägä cibärü kötelä. Proyekt bügenge köndäge kebek däwam itkändä 2018 nçe yılnıñ iyün’ ayında Törkiyägä TANAP tabiği gazı kilgän bulaçaq. 2020 nçe yılda isä Awrupağa gaz êksportlaw başlanaçaq.

Älege proyektqa 2015 nçe yılnıñ mart ayında Karsta  Törkiyä Cömhüriyäte ilbaşı, Azärbaycan häm Gruziya däwlät başlıqları qatnaşında tantanalı räweştä nigez salınğan ide. Törkiyädäge öleşe Ardahannan başlanıp Ädirnädän Greśiyägä qadär suzılaçaq ütkärgeç Törkiyäneñ 20 şähäre aşa uza.

Azärbaycan belän Törkiyä iq’tisadına citdi külämdä öleş kertäçäk TANAP belän Awrupa illäreneñ  dä ütkännärdä küzätelgän ênergiya belän täêmin itüdäge monopoliyalaşu qurqusı kimiyäçäk.  TANAPnıñ töp proyektı wäzğiyätendä bulğan Könyaq gaz koridorınıñ bäyäse yaqınça 40 milliard dollar ,ozınlığı 3500 çaqrım.TANAP isä bu proyektnıñ yaqınça 1850 çaqrımın täşkil itä.  Älege proyektlar Azärbaycan tabiği gazın Awrupağa qadär ışanıçlı imin räweştä citkerü belän bergä Törkiyäneñ täêmin itü törlelege häm ênergiya koridorında töp yünäleş bulu säyäsätenä öleş kertäçäk.

​       Proyekt tämamlanğanda Törkiyädäge tabiği gaz bäyäläreneñ dä töşä aluı äytelä. Monda Azärbaycan tabiği gaz yatması Şahdiñgez -2 dän çığarılğan tabiği gaz üzqimmäteneñ tübän buluı häm bazarğa täq’dim itü barışında da tübän bäyä säyasäteneñ täêsirle buluı kötelä.

Törkiyä tabiği gaz qullanuda tulısınça diyärlek çitkä bäyle. Nigezdä Rusiya, İran, Azärbaycan,Nigeriya häm Aljirdan gaz ala. Rusiya häm İrannan kertelgän gaznıñ çağıştırmaça qimmät buluı uylanıla häm Azärbaycannan alınaçaq arzanlı ênergiyäneñ Törkiyä öçen ozın möddättä satulaşu köçen arttıraçağı belderelä. TANAP ğamälgä aşqannan soñ berençe êtapta 1 milliardtan alıp 3 milliardqa qadär êkonomiyäläw kötelgändä proyektnıñ Törkiyägä turıdan –turı häm çitlätep tuplam faydasınıñ 50 milliard dollar bulaçağı äytelä.

Törkiyäneñ Awrupa, Aziya häm Yaqın Könçığış arasında ênergiya bazası bulu maqsatına isä TANAP möhim potenśial bulıp tora. Tabiği gaz citeşterü çığanaqlarına häm bolarnıñ kliyentı wäzğiyätendäge Awrupağa yaqın buluı Törkiyägä uñaylıq tudıra häm fayda kiterä.Fäqät’ bu maqsatqa ireşüdä il êçendäge ênergiya tapşıru liniyäläreneñ tığızlığı häm asqorma köçe zur ähämiyätkä iyä. TANAP barışında Törkiyäneñ yaqınça 25 milliard kub metr tabiği gaz taşuı küzdä totıla. Ämma monıñ kiläse yıllarda häm Törkiyädäge qullanu häm êksport öçen ber ük waqıtta qullanu şaqtıy qıyın. Şuña kürä asqorma tözeleşendä TANAP täq’dim itäçäk mömkinleklär häm başqası cirle citeşterü texnologiyäseneñ kamilläşüe cähätennän dä bik möhim.

Azärbaycan belän potenśialğa iyä bulğan könçığış-könbatış gaz ireşterü liniyäseneñ soñraq Törekmänstan, Qazaqstan,Ğiraq,İran häm başqa Könçığış Urta diñgez çığanaqlarınıñ da Könbatışqa ireşterüdä rol’ aluı kötelä. Bu isä Törkiyäneñ ozın möddätle iq’tisadi häm säyäsi qazanışlarınıñ möhim noqtasın täşkil itäçäk.