Amerikan senatorı: “İzrailne xökemgä tartırğa kiräk”

Senator Patrick Leahy Amerikan ğäskäreneñ yärdäme belän İzrail häm Misırnıñ yasağan wäxşi cinayätläreneñ tikşerelüen teli.

Sarah Lazare, AlterNet

Amerika Quşma Ştatları senatorı Patrick Leahy amerikan xärbi yärdämnäreneñ iñ başında bulğan İzrail häm Misırnıñ yasağan “böten keşe xoquqların bozuları"nıñ tikşerelüen taläp itkännän soñ İzrail Premyer-ministrı Benjamin Netenyahunıñ böten açuın üzenä yünältte häm üz partiyasınnan şeltä belän oçraştı.

Yordannıñ Könbatış üzänlegendäge Hebron şähärendä yaralanğan ber fälästin keşeseneñ İzrail xärbiye tarafınnan xökem itelmiçä üterelüe taswirlanğan videoyazma xasil bulğannan soñ berniçä kön uzğaç yasalğan Leahyneñ tikşerü taläbe Amerika ğäskäreneñ İzrailneñ uñ qaraşlı xökümätenä kürsätkän yärdämneñ tora-bara säyäsi kiyerenkelekkä äylänüeneñ soñğı işarätlärennän berse.

17nçe fevral könne Leahy häm 10 “Demokrat" Kongress äğzase Däwlät särkätibe Kerrygä xat cibärde. Mart ayı axırında cämäğätçelek belän dä urtaqlaşılğan dokumentta bolay dip äytelä: “İminlek köçläreneñ İzrail häm Misırda yasağan kiñ räweşle keşe xoquqların bozu oçraqlarına qağılışlı xisaplarnıñ sanında tınıçsız itüçe däräcädä artu kürende – bolar amerikan xärbi yärdämen alğan yäki aluı ixtimal taraflarğa bäyle waqiğalar". “Bu xisaplar döresme, yuqmı ikänlegen tikşerüegezne häm ireşkän näticälär xaqında bezgä mäğlümat birüegezne taläp itäbez".

Senatorlarnıñ xatı Amerika xökümäteneñ (isemen Vermont senatorınnan alğan) Leahy qanunın boza alaçağın alğa sörär - bu qanuni qısanıñ maqsatı “Däwlät särkätibe çit ber ilneñ iminlek köçläreneñ keşe xoquqların bozuına qağılışlı ışanıçlı mäğlümat alğan oçraqta" bu ilgä kürsätelgän amerikan xärbi yärdämeneñ totqarlanuı.

Xatta: “Xalıqara yarlıqaw oyışması häm başqa keşe xoquqları oyışmalar İzrail ğäskäre häm politsiyası tarafınnan üterelgän Fadi Alloun, Saad Al-Atrash, Hadeel Hashlamoun häm Mutaz Ewisanıñ xökemgä tartılmıy torıp üterelgän bula alaçaqları xisabın citkerä", - dip äytelä. “Ayıruça Wasim Marouf häm Ahmäd Manasra waqiğalarında ğazaplap intekterü yünäleşendä xisaplar bar."

Mondoweiss yazuçısı Philip Weiss tübändägeçä belderä: “Hank Johnson, Andre Carson, Eddie Bernice Johnson, Eleanor Holmes Norton kebek imza quyuçılarnıñ kübese qara tänle yäisä açzılıq wäkilläre, monıñ ahämiyäte bar, çönki Tamara Coffman Wittesn yäkşämbe kiçen Columbiyada beldergänçä Demokratik qatlam kübräk Fälästin mäs'äläsenä simpatiya belän qarawçı qara tänle häm latin törkemnärgä taba awışqanı öçen İzrailgä bulğan xuplaw Amerikada äkrenläp säyäsiläşterelä.

Leahynıñ xatı İzrailneñ bozuların, Misırdağı zolımlıqlar belän 2013nçe yılğı Rabia mäydanındağı küpläp üterüne bergä quzğatqanı öçen iğtibarğa layıq, çönki bu İzrail tänqitlänmäwçe Amerikan säyäsätendä siräk küzätelüçe adımdır. Amerika Quşma Ştatları här yıl İzrailğa 3,1 milliard dolarlık xärbi yärdäm kürsätä, Misırğa kürsätelgän yärdämneñ küläme – 1 milliard yarım tiräse, Camp David kileşüe iskärtüençä bu ilgä kürsätelüçe yärdäm ilneñ wäxşi räweştä basım yasawçı xärbi xuntasın finanslıy. Bu ike il 2014nçe yılda bar dönyada başqarılğan Amerikan xärbi yärdämnäreneñ 75%ınnan kübären aldı.

Urtaq ğayepläw xatı Senat tışqı mönäsäbätlär komitetınıñ elekke Demokrat äğzase häm İzrail tarafdarı lobidän kümäk yärdäm cıyğan Ben Cardinneñ qırıs tänqitenä duçar qaldı. Forward isemle media organında yäkşämbe könne basılıp çıqqan mäqalägä kürä Cardin: “Monda çağıştıru bula almaş. İzraildä xoquqnın östenlege printsibı bar. Mondıy şäxeslärne xoquqi räweştä cawaplı totaçaq sistema bar," – dide.

Uzğan çärşämbe könne Netanyaxu qırıs reaktsiya kürsätep: “İzrail ğaskäriläre häm politsiya xezmätkärläre üzlären häm tınıç xalıqnı iñ yuğarı äxlaqi qimmätlär belän, üzlären üterergä kilgän terrorçılarğa qarşı yaqlıw," – dide.

972 jurnalınnan Dahlia Scheindlin Netanyaxunıñ äytkännären “ber törkem yalğan" itep taswirladı. Xalıqara yarlıqaw oyışması 2014nçe yılnıñ fevral ayında açıqlağan ber xisap İzrailneñ balalar belän ber rättän Fälästinlelärne, näticälärne uylmıyça üterüe häm yaralawın citkerde. Bolarnıñ açıqlanuınnan qısqa waqıttan soñ İzrail 51 kön barğan Ğazzä höcümen başlattı, kübese ğayepsez keşe, kim digändä, 578e bala-çağa belän barlığı 2415 Fälästinle üterelde.

Fälästin xalıqara balalarnı yaqlaw oyışmasına (Defense for Children International –Palestine) kürä 2015nçe yılda iñ az 28 bala İzrail köçläre tarafınnan ütergeç räweştä yaralanğan , bu beraz dä İzraildän artqan kiyerenkelek häm qarşılıq kürsätügä cawap bularaq “üterer öçen ut açma" säyäsät arqasında bulğan.

Leahy ayıruça Netanyahunıñ raslawlarına cawap birep: “ 20 yıl buyınça bulğan Leahy Qağiydäse tiñ räweştä, dönya külämendä hiçber ilne azat itmiyçä başqarıla häm Amerikan xärbi yärdäm mäsälä bulğanda ğomum iminlek köçlärenä tügel bilgele ğäskärilär häm berämleklärgä köylänä",-dide.

Süzläreneñ däwamında Leahy bolarnı östägän:

“Bu barı tik Amerikan salım tüläwçelärenä xoquqsızlıq bulmasın dip häm ilebezneñ yaqlawçısı bulğan xoquqnıñ östenlege printsıpınıñ säbäbe buyınça".

Global bäxesläşkä tağın ber adımnı yasağan Netanyahu Kerrygä cömğa könne telefonnan şaltıratıp Amerikan däwlät departamentınıñ İzrailneñ xoquq tışında bulğan başqarularınnan cawaplı bulmağanın açıqlawın taläp itkän.

Bäxesläşü däwam itkändä Netanyahu Amerikağa yıllıq 4 milliard 500 million dollar xärbi yärdäm taläben citkergän.

Fäqät “Amerikanıñ duslar oyışması komitetı"nıñ Komitesi'nin (American Friends Service Committee)xökümät mönäsäbätläreneñ cawaplı keşese Raed Jarrar AlterNetkä yasağan açıqlawında:

“Netanyahu citäkçelege säyäsät häm köyläwlärendä şul qadär çiktän tışqa başqaralar ki,Amerikanıñ açıq çek säyäsäten däwam itüen mömkin bulmawın qıla",dide.

Milli advokatlar berlegeneñ (National Lawyers Guild) xalıqara komitetnıñ räistäş Suzanne Adelygä kürä: “İzrailnıñ 2014nçe yılındağı Gazzä höcüme häm Misırdağı 2013nçe yılda Rabiğa üterelüe ber borılışı nokqtası bularaq täşkil itkän, töp ağım mediadan tağın da küp tawış, xökümät xezmätkärläre häm Amerikan watandaşları da citär dip äytkän ide.