Ramazan ayı

İslam dönyasında unber aynıñ soltanı bularaq iskä alınuçı Ramazan ayı başlandı.

İslam ğalämeneñ izge kitabı Qor’äni Kärim Ramazan ayında iñderelä başlağanğa kürä ,ber mäğnadä bu ay- Qor’än ayı da. Şuna kürä qalğan aylar arasında ayırım urını bar.

İslam dineneñ töp ğibadätlärennän berse –Ramazan ayında uraza totu. Qor’än Kärimdä Ramazan ayınıñ häm uraza totunıñ ähämiyäte tübändägeçä belderelä:”Ramazan ayı keşelärgä tuğrı yul kürsätüçe, yalğannı xaqiqättän ayıra torğan dälillär belän Qor’än iñderelä başlağan aydır. Şuña kürä şuşı ayğa kilep ireşkännär uraza totsın.”(Bäqarä”süräse, 185 nçe ayät).

Uraza - Qor’ändä dä belderelgänçä, İslamiyättän elekke ilahi dinnärdä dä bulğan häm bik borınğığa barıp totaşuçı ğibadät. Uraza keşeneñ niyät äytep, säxärdän başlap qoyaş batqanğa qadär näfesenä xakim bulu mäğnäsenä turı kilä. Bu waqıt eçendä aşaw-eçü, ir-xatın yaqınlığı tıyıla. Ramazan ayında urazadan tış tağın ber ğibadät - Täravix namazı. Täravix- Ramazan ayına maxsus, yästü namazınnan soñ uqıla torğan namaz. Xatın –qız, ir-at, här möselman öçen farız namaz tügel. Tärävix namazın öydä dä uqırğa mömkin, läkin mäçettä cämäğät belän uqu sawaplıraq sanala.

Uraza Ay kalendarenä qarap totıla. Monnan çığıp, här yıl Ramazan ayı 10 köngä kiregä küçep bara. Bu räweşle Ramazan urazası här yıl 10 kön irtä başlanğanğa kürä, Ramazan ayı 33 yılda yılnıñ farlıq fasılların äylänep çığa. Älege wäzğiyät möselmannarnıñ yılnıñ törle fasıllarında uraza totuın häm här yıl fasılınıñ qıyınlıqlarına iyäläşüen tä’min itä.

Dönyadağı töbäklär arasında möhim ayırmalar bar. Mäsälän, tönyaq yarımşarda qış küzätelgandä, könyaq yarımşarda cäy bula. Ägär uraza Qoyaş kalendarenä kürä bilgele ber yıl fasılında totılsa ide, qayber töbäklärdäge möselmannar ğomer buyı cılı, esse yıl fasıllarında häm könnär bik ozın bulğanda uraza totqanda, ber öleşe dä härwaqıt qışqı qısqa könnärdä totar ide.

Uraza –barı tik aç häm susız qalu ğına tügel. Aña bu räweşle bäyä birü yalğış bulır ide. Qor’äni Karimdä “Bäqarä” süräseneñ 183 nçe ayätendä urazanıñ farız qılınuı belderelep, “Bälki sez (bu farızlarnı ütäp) qotılu yulına basarsız”dip, urazanıñ mäğnäsenä iğtibar cälep itelä. Päyğambärebez Xäzräti Möxämmäd urazanıñ qalqan buluın belderep:”Sezdän beregez urazalı bulğanda yämsez süz söylämäsen. Häm berkem belän dä xurlaşmasın. Ägär beräw sezgä bäylänsä yäisä xurlaşırğa teläsä “Min uraza totam”disen, wä anıñ belän tartışıp tormasın”,-dip boyıra. Qalqan iyäsen doşmanınnan saqlağan kebek, uraza da keşene naçarlıq häm gönah eşläwdän saqlıy.
Uraza totuçı keşe adäm balasınıñ ber yotım su häm ber loqma rizıqqa moxtac buluın , köçe , wazifası , cämğiyattäge urını nindi bulsa da, Alla qarşında ğaciz buluın xis itär. Uraza totqan keşe üzenä xakim bulırğa öyränä. Näfeseneñ totqını bulmıy. Sabır bulırğa öyränä. Uraza keşelärdä şäfqät häm märxämät toyğıların uyata.

Keşeneñ barı tik aşqazanına ğına tügel, barlıq organnarına da uraza tottıruı zarur. Uraza totqan keşe küzen, qolağın, qulı häm ayağın naçar, xäräm eşlärdän saqlarğa, yalğannan, yämsez süzlärdän , ğaybättän, yala yağudan da tıyılırğa tiyeş. Urazanıñ maqsatı- keşeneñ kamilläşüe , äxlağın yaxşırtuı. Bu räweşle keşe dä, cämğiyät tä xozurlı häm bäxetle bula.

Uraza keşegä daimi räweştä Allahnı xäterlätä, cawaplılıq xisen arttıra. Bu- keşene naçar ğadätlärdän arındıruçı, yämsez totış-ğamällärdän yıraqlaştıruçı häm yaxşı ğadätlärgä iyäläşterüçe äxlaq därese. Uraza totıp, bilgele ber waqıt niğmätlärdän mäxrüm bulğan keşe alarnıñ qimmäten tağın da yaxşı añlıy. Bu isä keşene saqçıl bulırğa , bu niğmätläne birgän Allahqa tağın da kübräk şöker itärgä öyrätä. Ber ay däwam itkän bu ruxi däres näticäsendä Allah qurqusı yöräklärebezgä kerep urnaşa.
Ramazan ayında keşelär yärdämläşü , fäqirlärgä qarata iğtibarlı buluğa da zur ähämiyät birä. Bu cähättän Ramazannıñ sotsial yağı da bar. Möselmannar bu ayda zäqät häm sädaqaların birep, yarlılarnı şatlandıralar. Şähärlärdä cirle citäkçeleklär iftar çatırları qorıp, fäqirlärgä ber ay däwamında iftar aşı birä. Maqsat- Ramazan ayında härkemneñ xozurlı häm bäxetle buluı. Bu ayda cämäğät arasında yaqınlıq häm eçkersezlek arta.

Barlıq möselmannarnıñ Ramazan ayınıñ tınıç häm imin şartlarda uzuın teläp qalabız.