Milli saqlanu häm iyärçennär

Törkiyädӓge Xärbi-êş hönärçelӓr berlegeneň mäğarif bülege mödire Tarkan Zängin aňlatması.

Dӓwlӓtlӓr illӓren hӓm watandaşlarnı saqlaw öçen saqlanu tarmağına möhim investiŝiyalӓr kertӓ. Saqlanu investiŝiyalӓren kertüçe möhim illӓrdӓn berse Törkiyӓ. Törkiyӓ 2014 yılda iň küp xӓrbi çığımı bulğan 15 il arasında ide. 2017 yılda isӓ çığım 29 milliard törek lirası buldı. Bu çığım il byudjetınıň 4,62%ın tӓşqil’ itte. Törkiyӓ möhim geografiyada urnaşqanı öçen regional’ risklardan tӓêsirlӓnӓ. Şul uq waqıtta PKK, PYD/YPG, DEAŞ, DHKP-C hӓm şaqtıy qorallı terror oyışması belӓn körӓş alıp bara. Bu körӓşlӓrne alıp barğanda texnoogiya kirӓktergӓn saqlanu cihazların hӓm sistemaların qullanu mӓcbüri. Soňğı yıllarda saqlanu cihazların citeşterüdӓ möhim adımnar yasağan Törkiyӓ könnӓn-kön tağın da küp alğarış tӓêmin itӓ.

Saqlanu sӓnӓgӓte ölkӓsendӓ 2004 yılda milli hӓm cirle citeşterü başlatıldı. Cirle citeşterü bügenge köndӓ 65%tan arttı. Bu külӓm keşesez hawa apparatları kebek strategik êşlӓnmӓlӓrdӓ 90%tan artıq. Şaqtıy saqlanu produkŝiyasendӓ dönyada citeşterüçe ildӓn bersenӓ ӓylӓndek. Mӓsӓlӓn, kamikadze keşesez hawa apparatları bularaq belenüçe êşlӓnmӓlӓrne dönyada citeşterüçe öç ildӓn berse bez. Törkiyӓ keşesez hawa apparatı texnologiyalӓrendӓ dönyada oçqıç mӓydanı hӓm sistemaları, aqıllı bombası belӓn qorallı keşesez hawa apparatın yasıy aluçı berençe 6 il arasında kerde. Törkiyӓ saqlanu sӓnӓgӓtendӓ barı tik üz ixtıyacların ğına qanӓğat’lӓndermi, ӓ şul uq waqıtta êşlӓnmӓlӓren dus hӓm berlektӓş illӓrgӓ dӓ êksportlıy. Bügenge köndӓ çit illӓrgӓ milli köymӓ, boralaq, köbӓle transport çaraları, iminlek köymӓlӓre, keşesez hawa apparatları, hawa saqlanu sistemaları, raketalar, xӓrbi êlemtӓ hӓm citӓkçelek kontrol’ sistemaların satuçı il bulıp tora Törkiyӓ.

Törkiyӓ 2002 yılda yaqınça 5,5 milliard dollar byudjetlı 66 saqlanu proyektı alıp barğanda xӓzerge waqıtta saqlanu proyektları byudjetın yaqınça 11 tapqırğa arttırıp, 60 milliard dollarğa, saqlanu proyektı sanın da yaqınça 9 tapqırğa arttırıp, 600dan artıq proyekt alıp baruçı il buldı. Mӓsӓlӓn, Milli pexota mıltığın monnan soň seriyalӓp citeşterӓ başladı. Milli pexota mıltığıbız xӓzer Törek qorallı köçlӓre, Jandarmeriya hӓm İminlek oyışması belӓn yuğarı dӓrӓcӓle dӓwlӓt rӓsmi zatlarınıň saqçıları tarafınnan qullanıla. Soňğı 4 yılda ğına 46 Bayraktar TB2 qorallı keşesez hawa apparatı sisteması terrorçılıq belӓn körӓş hӓm çik ar’yağı xӓrӓkӓtlӓrendӓ yaqınça 60 meň sӓğat’ kük yözendӓ wazifa başqardı.

MİLLİ İYӒRÇENNӒR

Törkiyӓ iyӓrçennӓr yӓrdӓmendӓ ğalӓm tӓcribӓsenӓ iyӓ buldı. Törek injenerları proyektlağan RASAT küzӓtü iyӓrçene 2011 yılda, Göktürk-2 küzӓtü iyӓrçene 2012dӓ, Göktürk-1 isӓ 2016 yılda ğalӓmgӓ oçırtıldı hӓm xӓzerge waqıtta wazifaların uňışlı alıp baralar. Bu iyӓrçennӓr Törek qorallı köçlӓre hӓm iminlek köçlӓrenӓ dӓ ğalӓmnӓn fotorӓsemnӓr cibӓrep, terrorçılıq belӓn körӓş operaŝiyalӓrenӓ yӓrdӓm kürsӓtӓ. Törkiyӓ moňa östӓmӓ bularaq Ğalӓm sistemasına integraŝiya hӓm test üzӓgen qordı. 2020 yılda orbitağa urnaştırılaçaq Törkiyӓneň berençe milli êlemtӓ iyӓrçene Türsat 6A monda tözelӓ. Göktürk-1 iyӓrçeneneň monnan alda oçırtıluı planlanğanda İzrailneň franŝuz şirkӓtenӓ basımı arqasında kirtӓ quyıldı. Göktürk-1 Göktürk-2 iyӓrçene ğalӓmgӓ cibӓrelgӓnnӓn 4 yıldan soň oçırtıldı. İň zur maqsatı bernindi çiklӓwsez dönyadağı hӓr töbӓkne xӓrbi küzlӓw maqsatı belӓn sıyfatlı rӓsemgӓ töşerü bulğan Göktürk-1 iyӓrçeneneň kamera sisteması hӓm kritik êlektro-optik kisӓklӓrennӓn qayberlӓre belӓn İzrail tӓêmin itӓ ide. İzrail Törkiyӓneň mondıy texnologiyase buluın telӓmӓgӓne öçen franŝuz şirkӓtenӓ basım yasap, iyӓrçenneň ğalӓmgӓ cibӓrelüenӓ qomaçawladı. İzrail ayıruça Göktürk-1 iyӓrçeneneň İzrail östennӓn uzğanda rӓsemgӓ töşermӓwen soradı. Törkiyӓ rӓsem töşerüdӓ çiklӓwneň buluın telӓmӓde. Bu talӓp kire qağılğaç Törkiyӓ tülӓwne tuqtattı. Törkiyӓ cihazları hӓm programmaların törek injenerları citeştergӓn Göktürk-2 iyӓrçenen 2012 yılda Qıtaydan ğalӓmgӓ oçırtqaç şirkӓt kiregӓ adım yasadı.

Sӓnӓgӓt hӓm texnologiya ministrı Mostafa Varank Törkiyӓdӓge Ğalӓm agentlığınıň ber yıl êçendӓ qorılaçağın ӓytte. Ӓlege Ğalӓm agentlığı ilebezdӓ alıp barıluçı ğalӓm proyektlarınıň koordinaŝiyase, bu proyektlar östendӓ êşliyӓçӓk keşelӓrne citeşterü, törek astronavtları êşçӓnlegeneň başlatıluı mӓs’ӓlӓlӓrendӓ êşçӓnleklӓr alıp baraçaq. Sӓnӓgӓt hӓm texnologiya ministrlığınıň 100 könlek Başqarma programmasında agentlıqnıň bıyıl qorılaçağı hӓm oyışma êşçӓnleklӓreneň tӓmamlanaçağı citkerelӓ. Ministr Mostafa Varank Törkiyӓ Ğalӓm agentlığı belӓn ğalӓm texnologiyalӓre ölkӓsendӓ milli ülçӓmdӓ başqarılğan êşçӓnleklӓr koordinaŝiyaseneň tӓêmin itelӓçӓgen hӓm xalıqara mönӓsӓbӓtlӓrne alıp baraçağın açıqlıy. Agentlıqnıň qorıluı bu ölkӓdӓ  alıp barılaçaq êşçӓnleklӓrneň koordinaŝiyase öçen bik möhim.