Safranboludağı tatar ğailӓseneñ mӓşhür utarı

Сaфрaнбoлудaгы тaтaр гaиләсeнeң мәшһүр утaры

  Bügenge yazmabıznı ”Tatar-İnform“ mӓğ’lümat agentlığınıñ Törkiyӓdӓge xӓbӓrçese jurnalist Ruşaniyӓ Altay xӓbӓrlӓrenӓ,internet çeltӓre yazmalarına nigezlӓnep ӓzerlӓdek.

  Törkiyӓneñ tarixi hӓm mӓşhür şӓhӓrlӓre baytaq… Hӓrkemne tarixi üzençӓleklӓre, borınğı,ruxi,mӓdӓni istӓleklӓre belӓn tañ qaldırğan,başqa ber cirdӓ dӓ bulmağan  xӓzinӓlӓrneñ ige-çige,xisabı yuq.Ӓnӓ şundıy borınğı  tarixi şӓhӓrlӓrneñ berse dӓ – Safranbolu.1994nçe yılda YUNESKO Bötendön’ya  Mirası  isemlegenӓ kertelgӓn bu şӓhӓr,xӓtta kilӓçӓk buın öçen küz qarasıday saqlanırğa tiyeşle dön’ya şӓhӓre bularaq ta kürelgӓn.

   Safranbolu – üzeneñ dön’yada  tiñe bulmağan yortları belӓn tanılğan şӓhӓr.Anda urta ğasırlarğa qarağan Ğosmanlı imperiyӓse qorılmaları ӓybӓt saqlanğan.Alarnı ӓle dӓ bulsa kirӓk, zur qıymmӓtkӓ  iyӓ bulğan tarixi istӓlek bularaq qaderlӓp saqlıylar,utın yağıp cılıtalar.18nçe-19nçı ğasırlarda hӓm 20nçe ğasır başlarında bersennӓn-berse üzgӓ hӓm törek ğoref-ğadӓtlӓren,ğailӓ tradiŝiyӓlӓren istӓ totıp tözelgӓn tarixi yortlarnıñ,utarlarnıñ sanı 2 meñgӓ cıyıla.Bilgele ber plan rӓweşen isӓpkӓ almıy tözelgӓn bu arxitektura ӓsӓrlӓren tӓşkil itkӓn älege yortlarda,ӓytik, kürşelek  mönӓsӓbӓtlӓre,keşeleklelek sıyfatları alğı planğa quyılğan.Ber-ber artlı tezeleşep kitkӓn bu yortlarnıñ  üzençӓleklӓrennӓn berse dӓ,alarnıñ yalğışıp qına  bulsa da ber-bersen qaplamawı,hӓm dӓ hӓr yortnıñ tӓrӓzӓsennӓn yıraqtağı manzaranı kürergӓ mömkin buluı tora.

  Tarix bitlӓrendӓ iseme telgӓ alınuğa qızıqsınu uyata torğan ӓnӓ şundıy kürkӓm şӓhӓrgӓ, 1720-1725nçe yıllarda bezneñ danlıqlı Qazan yaqlarınnan ber tatar ğailӓse kilep urnaşa.İsemnӓre Möxӓmmӓt hӓm İsmӓğıyl’  bulğan bertuğan millӓttӓşlӓrebez biredӓ Qazanasmazoğulları digӓn familiya belӓn tanılalar.Ğosmanlı imperiyӓsenӓ sıyınğan Qazanasmazoğulları ğailӓseneñ  yarıysı ğına xӓlle buluları hӓm dӓ sӓwdӓ belӓn şöğıl’lӓnülӓre  bilgele.Jurnalist Ruşaniyӓ Altay süzlӓrenӓ kürӓ,Qazanasmazoğulları ğailӓse Safranboluda töplӓnep berniçӓ yıl yӓşӓgӓç,Dӓrӓbӓye Xӓsӓn digӓn ber xӓrbi keşeneñ utarın satıp alalar.Cirle xalıq bu utar belӓn ӓllӓ ni qızıqsınmağanlıqtan,kürӓseñ,utarnıñ bӓyӓse bik oçsızlardan bulmıy.Ẽlek-ẽlektӓn tatar xalqına xas bulğan iskitkeç tırışlıq,ẽşçӓnlek,pöxtӓlek kebek sıyfatlar bu millӓttӓşlӓrebezdӓ açıq kürenӓ.Alar tatar xalqına xas bulğança,yort-cirlӓren qarap,tözӓtep,matur itep totalar.Monnan tış,ӓle üzlӓrençӓ işegaldına ӓsterxan çiklӓwege ağaçınnan tağın ber keçkenӓrӓk yort salıp ta quyalar.Ӓlege yort tirӓ-yün’neñ  berdӓnber basseynlı yortı bularaq tanıla.

  Süz uñayınnan şunı da ӓytep ütӓrgӓ kirӓk,bu tatar ğailӓseneñ familiyӓse bik ozın bulğanlıqtan,qısqartıp,”Almazlar“ digӓn familiya alalar.

  Bӓxӓssez ki,millӓttӓşlӓrebezneñ utarları Safranbolu kebek tarixi dön’ya şӓhӓren tanıtuda zur rol’  uynıy.Xӓzerge waqıtta ӓlege utar tarixi arxitektura ӓsӓre bulıp isӓplӓnӓ.Mӓğ’lüm bulğança,millӓttӓşlӓrebezneñ bu utarın 1975nçe yılda ”Turing” turizm hӓm avtomobil’lӓr  tözü şirkӓte satıp ala hӓm anı qunaqxanӓgӓ ӓylӓnderӓ. Ӓytergӓ kirӓk,töp yort – ”Basseynlı utar”,keçkenӓse – ”Çiklӓwekle utar” hӓm şular ikese bergӓ ”Almazlar utarı” dip atala.Turistlarnı da üzenӓ cӓlep itӓ  torğan bu borınğı matur,çista hӓm cıynaq şӓhӓrdӓ millӓttӓşlӓrebez tarafınnan nigez salınğan tarixi hӓm mӓdӓni mirasnıñ ӓhӓmiyӓte bik zur,ӓlbӓttӓ.”Almazlar utarı“n  kürmi kitü ӓlege şӓhӓrne belmi kitügӓ tiñ“,dip añlata Ruşanayӓ Altay.Şuña kürӓ dӓ bu utar cirle xalıqnıñ ğına tügel,dön’yanıñ  törle poçmaqlarınnan kilgӓn turistlarnıñ da iñ qızıqsınğan urını.Üzeneñ yazmasında:”Safranbolu belӓn tanışu da nӓq’  menӓ ”Almazlar utar“nnan başlana,hӓm şunda tuy mӓclese,”şirbӓt ayı“ uzdıru  zur mӓrtӓbӓ sanala“,dip  assızıqlap ütӓ ”Tatar-İnform“ mӓğ’lümat agentlığınıñ Törkiyӓdӓge xӓbӓrçese Altay.

   Bilgele bulğança,Törkiyӓdӓ tarixi hӓm mӓdӓni miraslarnı saqlawğa zur ӓhӓmiyӓt birelӓ.Yӓş’  buında tuğan tufraqları tarixına mӓxӓbbӓt uyatırğa,xalqınıñ bay tradiŝiyӓlӓre hӓm ğoref-ğadӓtlӓrenӓ saqçıl qaraş,tarixi qıymmӓtlӓrne hӓm keşelekneñ urtaq sӓnğati  ӓsӓrlӓren kilӓçӓk buınğa iltü yulında bar köçlӓren quyarğa burıçlı buluları hӓrdaim iskӓrtelӓ.Keşelekneñ urtaq sӓnğati ӓsӓrlӓren kilӓçӓkkӓ iltü başqa millӓttӓn hӓm dinnӓn bulğan keşelӓrgӓ qarata ixtiram xise tӓrbiyӓlӓwgӓ dӓ  ӓhӓmiyӓt birelӓ dip ӓytergӓ kirӓk.

  Monnan tış şunı da ӓytep ütӓrgӓ kirӓk,Safranbolu öylӓre hӓm utarları muzey kebek qarap çığu urını ğına  bulıp tormıy,ul yortlarda böten milli üzençӓleklӓre belӓn törek tormışı dӓwam itӓ.Milli aşlar peşӓ,ğoref-ğadӓtlӓr ütӓlӓ,milli bӓyrӓmnӓr ütkӓrelӓ.Bu xӓyӓt buınnan-buınğa küçep bara.Törek xalqında mondıy bӓhasız tarixi hӓm mӓdӓni xӓzinӓgӓ tiñ milli qıymmӓtne saqlawğa zur ӓhӓmiyӓt birelӓ.

  Çığanaqlar:

1)https://tatar-inform.tatar>news>t-r...

Ruşaniyӓ Altay:”Törkiyӓdӓ ber tatar ğailӓseneñ mӓşhür utarı.“ .”Tatar-İnform“.07.08.2006

2)https://tatar-inform.tatar>news>ka...

Ruşaniyӓ Altay:”Qanqardӓşlӓr niçek yӓşi//Törkiyӓdӓ tatar utarı.“ .20.09.2006

3)https://spas-rt.ru/news/kön-temasyi/bolgar-m-safranbolu-tugandash...

Avtor:”Bolğar hӓm Safranbolu.“.”Tat.Media“.28.04.2017

4)https://tatar-inform.tatar>news>tat...

Ruşaniyӓ Altay:”Tatar millӓten,tarixın hӓm milli üzençӓleklӓren nığıtuda tağın ber adım.“.”Tatar İnform“.01.11.2011

 Törle çığanaqlardan tuplap äzerlӓwçe: Kädriyä Mäyvacı

Tatarça podkastlar (тавыш язмаларыбыз)