Tawlı (Таулы) Qarabaxta soñğı pärdä

Azärbaycanğa bäyle xärbi köçlär adım adım Tawlı (Таулы) Qarabax töbägendä alğa taba xäräkät itkändä biredä yäşängän ärmän okkupaśiyäse (oккупaциясe) öçen dä inde soñğı pärdä töşerelgän kebek kürenä. Sovetlar Berlege tarqalğannan soñ Ärmänstannıñ Qarabaxtağı ärmän xalqı östennän töbäkne yawlap (яулaп) aluınnan 30 yılğa yaqın waqıt ütkän bulsa, 2020nçe yılnıñ sentyabr’ ayında 2nçe Qarabax suğışı yäşängän häm bu yulı ärmännär ciñelügä duçar itelgän ide. Xäzer Azärbaycan ğaskäre, terrorçılıq belän köräş operaśiyäsen (oпeрaциясeн) başlatıp, 2020nçe yılda başlatqan barışnı tämamladı.

Qarabaxnıñ xikäyäse Sovetlar Berlege tarqalğan çorğa qadär barıp totaşa. 1988nçe yılnıñ fevral’ ayı belän 1994nçe yılnıñ may ayları aralığında Ärmänstannıñ Qarabaxtağı ärmännärne saqlaw sıltawı (сылтавы) belän başlatqan suğış Qarabax töbägeneñ yawlap (яулaп) alınuı häm biredäge ärmännärneñ bäysez däwlät raslawı (рaславы) belän tögällängän ide. Ul çaqtağı Rusiyäneñ üz awırlığın ärmännär yağına quyuı bilgeläwçe bulğan ide. Suğış waqıtında azärbaycannarğa qarşı citdi ütereşlärneñ buluına qaramastan xalıqara cämäğätçelek tawışsız (тавышсыз) qalunı saylap ala. Älbättä, bu tınlıqta ärmän dairäläreneñ yoğıntısı zur bula. Fäqät töbäktäge köç tigezlekläre üzgärgän kon’yukturada nihayät Azärbaycan yaw astındağı cirlären azat itü öçen 2020nçe yılnıñ sentyabr’ ayında xäräkätkä küçte.

2020nçe yılnıñ 27nçe sentyabr’ könne Tawlı Qarabax suğışı İkençe Qarabax suğışı dip ataldı häm Azärbaycannıñ motlaq östenlege belän tögällände. Biredä, älbättä, Azärbaycannıñ strategik urtağı häm töp berlektäşe bulğan Törkiyäneñ kütärelgän xärbi köç bularaq çağıluınıñ täêsire buldı. Törek ğaskäre belän Azärbaycan armiyası arasında täcribä belän urtaqlaşu, kütärelgän törek saqlanu sänäğäte mömkinlekläreneñ yumart räweştä Azärbaycan öçen qullanıluı da näticäne tizlätkän yoğıntı tudırdı.

27nçe sentyabr’dä başlanğan bäreleşlär, yaqınça 44 kön däwam itep, Azärbaycan armiyasınıñ texnik östenlege häm künekmäläre, keşesez qorallı hawa aparatlarına nigezlängän yaña törek xärbi doktrinasınıñ cirlektäge (mäydandağı) täêsire belän ärmän köçläre qısqa waqıtta ciñelep, Rusiyä aradaşçılığında tözelgän kileşügä rizalaştı. Biredä Ärmänstanda yäşängän xakimiyät köräşeneñ häm Paşinyannıñ Rusiyä belän yäşägän problemaları da ärmännärne zäğıyflätkän citdi yoğıntı (йогынты) tudırdı, axırda Azärbaycan ğaskäre, Şuşa belän bergä bik küp töbäkne Tawlı Qarabaxta azat itkän bulsa, Laçin koridorı aşa Ärmänstan belän Qarabaxnıñ bäyläneşen dä kontrol’ astına aldı.

Fäqät ärmännärneñ tınıçlıq kileşüeneñ taläplären ütämäwe, töbäktäge qorallı êşçänlekläre, terror ğamälläre häm kileşüneñ öleşe bulğan Zängäzur koridorınıñ açılmawı arqasında Azärbaycan ğaskäre, yañadan xäräkätkä küçep, kiñ qolaçlı xärbi operaśiya (oпeрaция) başlattı, barı tik 24 säğät däwam itkän bu xäräkät belän töbäktä qalğan ärmän köçläre ciñelügä duçar itelde häm Paşinyannıñ da yaqlamawı arqasında qarşılıq kürsätüne däwam (дәвам) itä almayaçaqların kürep, birelergä mäcbür bula. Xäzer Azärbaycan armiyası Qarabaxta adım adım tulısınça xakimiyät urnaştırsa, ärmän qorallı köçläre töbäktän tulısınça kitä. Bu räweşle Azärbaycan 30 yıldan artıq yaw astında bulğan cirlären azat itte.

Paşinyan liderlığındağı Ärmänstan aldında isä 2 variant bar. Törkiyä häm Azärbaycan belän problemaların monnan arı östäldä kileşep xäl itäçäk, töbäk illärenä iq’tisadi häm säyäsi yaqtan integraśiyälänep (интеграцияләнеп), mullıqtan öleşen alaçaq yäisä bäreleşlärgä däwam itep, ilenä yuğaltular kiteräçäk. Asimmetriya yağınnan zäğıyflägän häm poçmaqqa qıstırılğan Ärmänstannıñ berençe variantnı saylap alu ixtimalı tağın da kübräk kebek kürenä. Läkin Ärmänstan êçendäge köç tigezlekläre häm tartqalaşu bu säyäsätkä röxsät biräçäkme, monı aldan kürep äytü ciñel tügel.

Can ACUN

SETA säyäsät, iq’tisad häm cämğiyät tikşerenüläre waqıfınıň tışqı säyäsät tikşerenüçese